श्रावण लागे पछि देवताहरु पनि हिमाल तिर लाग्छन् भनिन्छ । विशेषता श्रावण महिनामा भगवान शिवको पुजा गरीन्छ । शिव भगवनको वासस्थान कैलाश पर्वत र हिमालय पर्वतमा पर्दछ । त्यस्तै हिमालय पर्वतको थुप्रै तिर्थस्थलहरु मध्ये संखुवासभा जिल्लाको मकालु गाउपालीका वार्ड नं १ को मकालु हिमाल नजिक नेहाँखर्कमा पनि शिवजीको वासस्थान शिवधारा पर्दछ । वरुण नदीको शिर दुधपोखरी हो । कमेरो माटोको घोल दुध जस्तै सेतो देखिने भएकाले दुधपोखरी भनिएको हो । मैले ०६६ सालमा शिवधारा र दुधपोखरी दुवैको दर्शन गरी सकेको थिए । वर्षमा एक पटक नयाँठाउ वा तिर्थस्थलको दर्शन गर्ने मेरो रहर छ । गत साल वैशाखमा मेरी आमाको स्वर्गवास भएकाले एक वर्ष कही नजाने सोचमा वसियो । यस पटक फेरी शिवधारा दुधपोखरीको दर्शनमा जाऊ भन्ने सल्लाह र सोच भएकाले दर्शनको लागी लागियो ।
श्रावण १० गते शुक्रवार
शिवको दर्शन गर्ने वार सोमवार भएकाले सल्लाह अनुरुप शुक्रवारको दिन यात्रा शुभराम्ब गर्ने भन्ने सल्लाह अनुरुप म सहित नौ जना तिर्थयात्री र एक गना गाडिको गुरुजी सहित दश जनाको टोलि ठाउँठाउँमा भेला हुदै खाँदबारीबाठ बाटो लाग्यौँ । खाँदबारीबाट मानेभन्ज्याङ, छ्याङ्कुटीमा चीचीला, कुवापानी , सुम्बाभिर , सकराते , कप्ताने ,ध्वोजे हुदै देउराली हुदै नुम हुदै, थुप्रै घुम्तिबाटो काट्दै अरुण हामी फ्याक्सिन्दाको बाटो छोडेर पुखुवा आउने बाटो लागियो । हाम्रो गाडीको यात्राचाम्लाखर्कमा गएर रोकियो ।
चर्को घाम दुई वजेको समय अरुण नदी तरेर सेदुवाको निकै ठाडो उकालो बाटो लागियो । पानी पिउदै केही फरकमा अगाडी पछाडी भएर हामी थकाई मार्दै बाटोमा खुई गर्दै बाटो नाप्दै थियौ । वासु सर पछाडी रहनु भएछ, उकालोबाटो चर्को घामको पोलाई वासु सरलाई लेक होईन औउ लागेछ मतलव खरो भएर वेहोस जस्तै हुनु भएछ । संजोकले सबै जना भेटभएर पानी छम्किएर सहज बनाईयो ।
अरुणको पुलबाट सेदुवा वजारसम्म दोहरो डिड्ने गरी ढुङ्गा छापेर साचै राम्रो बाटो निर्माण गरीएको रहेछ । सेदुवाबाट केही साथीहरु जाने थियो । सेदुवामा नरबहादुर सुवेदी सरले हामीलाई पर्खि रहनु भएको थियो । पहिलो दिनको वडो मिठो भोजन पाहुन सत्कारका साथमा खाएर आरमका साथ राजा सुताईका साथ भनौ वा राष्ट्रपती सुताई भन्ने आरामले सुतियो ।
श्रावण ११गते शनिवार
दोस्रो दिनबाट सुवेदी सर र वहाको मिसेस् , सुवेदी सरको दाजु , सुवेदी सरको भेनाजु दिपेन्द्र कार्की र वहाँको मिसेस् ( सुवेदी सरको दीदी खस्नु भएर कान्छी विवाह गर्नु भएको रहेछ ) , दर्शन पनि गर्न जाने हाम्रो टीमलाई पनि सहयोग गर्ने पुजा आमा भन्ने शेर्पा वैनी र हामीलाई सहयोगको गर्नको लागी शेर्पा भाई गरी सात जनाको टीम थपीएर जम्मा हामी सोह्र जना हुने भएका थियौ । हामी उठ्न भन्दा अगाडी नै सुवेदी सरको मिसेस् र कार्कीजीको मिसेस् दुई वैनीहरुले सेल रोटी पोल्न सुरु गर्नु भएछ । हामी उठेर विहानको दिशापिशाव देखि मुख धुने कर्म कुम्लोकुटुरो कसी सक्दा चिया र सेलरोटी तयार भयो । चिया र सेलरोटी खाएर हामी वाटो लाग्न तयार भईयो । गाईवस्तु हिडाउनु पछि लाग्नु पर्छ भने , मान्छे हिडाउनु अगाडी लाग्नु पर्छभन्दै म र प्रेममणी अगाडी लागियो ।
सुवेदी सरको घरबाट च्याक्से डाडा निस्कन पैतालीस मिनेटको ठाडो नाक ठोक्किने बाटो रहेछ । हामी सात बजे च्याक्से डाडा पुगियो । विहान खुलेकाले हामी जाने बाटो टसीगाऊ , डाडाखर्क , खोङ्वाडाडा ,सानोपोखरी क्षेत्र देखाउदै फोटो खिचियो । आक्सुवा खोला पारी आक्चेवा, लुम्वाङ् देखाउदै फोटो लिईयो । सबै जना भेट भई सके पछि हामी टसी गाउ तिरको बाटो लागियो । च्याक्सेडाडाबाट टसीगाउ करीमकरीम तेर्सो उकालो बाटो छ । यस बाटामा बहुत जुका लाग्ने ठाउ हो तर बाटो राम्रो भएकाले खासै जुकाले दुख दिएन ।
निकै बेरको हिडाई पछि हामी टसीगाउको विद्यालयमा पुगियो । टसीगाउँमा नै बिहानको खाना खाएर हामी एघारा वजे तिर बाटो लाग्यौ । अव बेलुकाको वास सम्मको बाटो उकालो मात्र हिड्ने थियो । हामी टसीगाउ परीको सानो खोल्सा तर्दै नाक ठोक्किने उकालो लागियो । उकालो बाटोमा खुई गर्दै जुका झुन्डियोकी भनि हेर्दै दुई वजेको छेउछाउमा डाडा खर्कमा पुगियो ।हाम्रो यात्रा निरन्तर अगाडि बढ्छ । पर्यटन मन्त्रालयको सहयोगबाट डाडाखर्कबाट वेसक्याम सम्म साच्चै राम्रो ढुङ्गा छापेर बाटो निर्माण गरेको रहेछ ।
अmभैm हामी केही बेरको उकालो हिडाई पछि भन्ज्याङ्ग भन्ने ठाउमा पुगियो । भन्ज्याङ्गपछि निकुञ्जको क्षेत्रमा प्रवेश गरीन्छ । भन्ज्याङ्ग पछि केही समय तेर्सो उकालो बाटो हिड्नु पर्छ । तेर्सो उकालो पछि फेरी यात्रा नाक ठोक्किने उकालोमा लागियो तर बाटो सजिलो भएकाले मजा नै थियो । पानी परेकाले खुलेको थिएन हामी थाहा नै नपाई पाँच वजे तिर खोङ्वामा पुगियो । खोङ्वामा तीनवटा होटलहरु छ । सुवेदी सर र कार्की जीको मिसेस्हरुले फूर्ति साथ खाना तयार गर्नु भयो । हामी गफ गर्दै आगो ताप्दै भिजेको मोचा सुकाउदै बसियो । खाना पाके पछि मिठो मानेर खाईयो र आरामसे सुतियो ।
श्रावण १२ गते आईतवार
यात्रा अझै अगाडी वढ्नु पर्ने भएकाले हामी चारै बजे देखि तयारी भयौ र यात्रा अगाडि बढ्छ । विहान मजाले खुलेकाले हामी गफ गर्दै चिमल घारीको उकालो लागियो । केही समय मजाले हिडे पछि हामी मानी भएको डाडामा पुगियो ।
पारीपट्टिरहेको जोरखम्बे हिमाललाई हेर्दै फोटो खिचियो सेल्फि हानियो । केही समयको थकाई पछि थोरै तेर्सो हिडे पछि फेरी उकालो लागियो । उकालो संगै उचाई पनि बढ्दै थियो । उकालोमा सुनपातीको बोट र सानोखाले चिमलको विरुवा देखिन्थ्यो । केही समयको हिडाई पछि फेरी मानीडाडा आई पुग्यो । उचाई बढेकोले यस पछि सुनपाती र विविध जातको फूलहरुको मात्र संसार भेट्टाईन्छ । केही समयको थकाई पछि थोरै ओरालो र तेर्सो बाटो हुदै सानो पोखरी पुगियो । पोखरी छेउमा झोला राखि धुपवात्ती गरी पोखरीको फोटो खिचियो । हाम्रो बाटो ठूलोडाडा तिरको उकालो थियो । हामी सकिनसकि खुई गर्दै उकालो लम्कि रहियो । केही साथीहरुलाई निकै सास्ति परिरहेको थियो । दश वजेको समयमा हामी ठूलो डाडामा पुगियो हाम्रो यात्रा निरन्तर अगाढि बढ्छ । मलाई शिक्षक भएकोमा बहुत गर्भ लाग्छ , म नयाँ ठाउमा जहाँ जान्छु म मेरा कुनै न कुनै विद्यार्थीसंग भेट हुन्छ र उनीहरुले आदर गर्दछन् । ठूलोडाडामा पनि मेरा चेलासंग भेट भयो । सेदुवाको कार्की गाउको छत्र कार्की भाई वेस क्याममा जस्ताटीन लिएर गएका रहेछन् ।
ठूलोडाडामा हिडाई र जाडोले होला लोकल रक्सी पिउदै रहेछन् । मेरा गुरुसंग भेट भयो अरुखुवाउ केही छैन यही खाउ सर भनेर भाईले अनुरोध गरे । मैले भयो भने । उसले आदर साथ थुप्रै पटक अनुरोध गरेकाले म र पदम सरले एकएक गीलास तताएर लियौ । त्यो ठाउमा भारी बोकेको अवस्थामा पनि आफ्नो सरलाई सेवा गर्न पाएकोमा उ सारै खुशी भयो । हामी पनि लेखको ठाउ जाडो भएको वेला चेलाको उपहार लिन पाउदा फेरी त्यो चिज पिए पछि झन् मजा हुने खुशी भईयो । भाईले फर्किदा जसरी पनि मेरो घरमा निस्कनु भन्ने अनुरोध पनि गरें । हामी शिक्षकलाई नयाँ ठाउमा आफ्नो विद्यार्थीले चिनेर बोलाए भने संसारको थुप्रै खुशी मध्ये त्यो खुशी सारै उत्तम लाग्छ ।हामी खाना खाएर ११ः३० वजे हाम्रो यात्रा ठूलोपोखरी तिरको ओरालो तिर सुरु भयो । हामी केही समय पछि ठूलो पोखरीमा पुगियो । ठूलोपोखरीमा धुपवात्ती गरेर हामी अगाडी वढियो । ठूलोपोखरीको आफ्नै कथा छ ।
अघि सत्ययुगमा सती देवीले अग्नीमा हामफालेर हिमालय पर्वतकी छोरी पार्वती भएर जन्म लिएकोमा पार्वती सानै उमेरबाट महादेव पती पाऊ भनि तपस्य गरेको भन्ने कथा हामीले स्वास्थानीको वर्तकथामा पढेका छौ । महादेवले पार्वतीको परिक्षा परिक्षण गर्न ईन्द्रको रुपधारण गरी हात्ती माथि चढि पार्वतीलाई भेट्टाउन जादा हात्ती ठूलोपोखरीमा पौडी खेलेको भन्ने उक्ती छ । त्यसैले ठूलोपोखरी विशालहात्तीको आकारमा देख्न सकिन्छ । ठूलोपोखरीको उत्तर पट्टि सानो पोखरी छ सो ठाउमा हात्तीको बच्चाले पौडी खेलेको भन्ने भनाईछ । तल पहिले वाटोमा रहेको सानोपोखरी मकालुगाउका राईहरुले पत्तालगाएका अरे र सानोपोखरीमा पानी सुक्न खोज्यो भने राईहरुलाई अनिकाल लाग्छ अरे र ठूलोपोखरी शेर्पाहरुले पत्तालगाएकाले र ठूलोपोखरी सुक्न खोज्यो भने शेर्पाहरुलाई अनिकाल लाग्छ भन्ने भनाई रहेको छ ।
ठूलोपाखरीबाट आधा घण्टाको उकालो राम्रै चढ्न पर्छ । सो उकालो पारगरेर मानी चौतारा छ । हामी थोरै समय वरुण नदी तिर झर्नु पर्ने ओरालोलाई हेर्दै थकाई मारियो । वरुण नदी तिरबाट हुस्सु उठेर आएकाले पानी पर्छ होला भनि हामी ओरालो झर्ने तिर लागियो । केही समयको हिडाइमा हामी दोवाटे पुगियो । पाथीभरा , हेदाङ्नागडी , बाक्ले , सिस्नेबाट आउने बाटो दोवाटेमा भेट हुन्छ त्यसैले दोवाटे भनिएको हो ।
हामी फेरी ओरालो लागियो । ओरालोमा मम्बुक भन्ने ठाउ आउछ , थोरै समय थकाई मारेर खुट्टा कमाउदै फेरी ओरालो झरियो । बाटो राम्रो भएकाले यात्रा त्यत्रो कठीन भएन । दुई घण्टाको हिडाई पछि बरुणको तिरको जाते ओडारमा पुगियो । सातु , चिउरा , मकैभटमास , चक्लेट र पानी खाजाको रुपमा खाईयो । झण्डै आधा घण्टाको वसाई पछि हामी वरुण नदीको तिरैतिर तेर्सोवाटो ठूलो पहिरो तिर लागियो । पन्ध्र मिनेटको हिडाई पछि ठूलो पहिरो क्षेत्र आइपुग्यो ।
धुपवात्ती गरेर पहिरोको वाटो तिर लागियो । पहिरो भनेर डराइहाल्ने ठाउ होइन । वालुवा र रोडा ढुङ्गाहरु भएकाले पानी परेको बेला ढुङ्गा खस्छ कि भन्ने रहन्छ । त्यसैले केही फरकमा रहेर माथि तिर हेर्दै हिड्न पर्छ । पहिरोको बाटोमा चारपाचवटा खोल्सी छ । पानी परेको बेला केही ठूलो हुन्छ तर नपरेको वेला सानो हुन्छ । पहिरो एरीया एक घण्टा हिड्नु पर्छ तर केही खतरा एरीया तीस मिनेटमा पार गरीन्छ । ठूलो पहिरो पार गरेर फेवाताङमा पुगियो । फेवाताङवाट पनि हाम्रो यात्रा अगाडी बढ्यो । ०६६ सालमा जादा वरुण नदी नतरी वरुणको किनारै किनारवाट याङ्ले जाने वाटो थियो । २०७३ साल चैत्रको हिमताल फूट्दाको वाढीले पुरै वरुण नदीको रुप वदली दिएको रहेछ । वाटो पुरै पहिरोले लगेछ । फेवाताङको छेउवाट वरुण तरी पारी पटीवाट याङ्ले जाने वाटो रहेछ । साडे एक घण्टा हिडेर याङ्ले पुगियो । त्यो दिनको हाम्रो रात यहि कट्यो ।
श्रावण १३ गते सोमवार
आज सोमवार शिवधारा र पार्वती माताको दर्शन गर्ने दिन । हामी सवेरै तयार भयौँ । हामी पाँच वजेको समयमा शिवधाराको फेद नेहाँ खर्क तिर लागियो । मौसमले त साथ दिएकै थियो । केही समय पछि उज्यालो पनि फाट्यो । हामी फोटो खिच्दै सेल्फि हान्दै नेहाँ खर्क तिर अगाडी वढीरहियो । झण्डै एक घण्टा पन्ध्र मिनेटमा नेहाँ खर्कको गोठमा पुगियो । वरुण नुहाएर दर्शन गर्न जाने भन्ने रहेकाले झोला राखेर फेर्ने कपडा लिएर वरुण नदी तिर लागियो । वरुण नदी ढुङ्ग्रीएकोले जहासुकै नुहाउने ठाउ सजिलो छैन । थोरै घुमेको ठाउमा हातले पानी लिएर हल्का नुहाइयो र अन्य साथीहरुलाई पनि होसियार साथ यतातिर नुहाउनुहोस् भनेर ठाउ देखाएर म माथि गोठ रहेको ठाउमा खोलाबाट उक्लिए ।
दर्शन गर्न भिरको कठिन नै भन्नु पर्छ होला कठीन बाटोवाट जान पर्ने भएकाले सानो झोला वा प्लाष्टि झोलामा धुपवात्ती , पानी पर्छ कि भनेर ओड्ने प्लाष्टि लिएर सबै जना तयारी भए । हामी आउदै छौ भनि वल माङ्ने र शिवजीका गणहरुले हामीलाई कुनै विग्नवाध नगरुन भनि तल नै धुपवात्ती गर्ने ठाउ छ सो ठाउमा गोठको भाइले दुध चढाएर कोइलामा सुनपाती सुक्पा धुप पोलेर वल मागी दिनु भयो । हामीले पनि धुपवात्ती, ध्वाजा र भेटी चढाईयो । त्यस पछि हामी चढ्ने ठाउ तिर लागियो । उकालो त्यस माथि भिरकोवाटो अफ्ठ्यारो विस्तारै हामी लम्किन लाग्यौ ।
केही समय पछि साङ्लोको सहायतावाट जाने ठाउमा पुगियो । हामीले लगाएको जुत्ता र चप्पल त्यही ठाउमा छोडिन्छ हामीले पनि त्यही छोडियो । कठीन र डराउने ठाउमा हामी नडराउने चार पाँच जना साथीहरु वसियो र सबै जनालाई तान्दै ठेल्दै लगीयो । हामी केही हिड्न सक्ने साथीहरु अगाडी भइएछ । नेपालमान सरलाई थोरै कठीन भो भन्ने सुने केही समय उभिएर खै गर्दा ठीकै छ आउदै हुनुहुन्छ भन्ने सुने र यसो हेर्दा आउदै गरेको देखे पछि म पनि विस्तारै लागे । त्यहाँको यात्रामा सजिलो त कसैलाई पनि हुदैन मात्र थोरै घटीवडी मात्र न हो । हामी दुई देखि साढे दुई घण्टाको समयमा शिवधारा पुगियो । मैले शिवधारा टेक्दा नौ पन्ध्र भएको थियो । जय भोलो वावा भन्दै जोजो पुग्छ झरी रहेको सुन्दर धारमा थापिदै पुजा गर्ने ठाउ तिर लागियो । पुजा जस्ले जे जानेको छ सोही तरीकाले गर्ने हो । त्यहाँ कुनै पुजारी कजारी छैन ।
मैले पनि आफ्नै तरीकाले लौ परमेश्वर हाकेको ताकेको पुराहोस् भन्दै पुजा गरे । लगेको त्रिशुल गाडे , शिवजीको परिवार भएको लेमुनेशन भएको तस्विर थियो त्यसलाई राखे पुजा गरे । मेरो मान्यता के छ भने मैले पुजा गर्दाको धुपवात्ती र अन्य चिजको फोहर मैला म कहिल्यै पनि सो ठाउमा छोड्दिन । मैले फोहर हुने सवै चिज झोलामा राखेर तल गोठमा ल्याएर पोलि दिए । पुजा गरी सके पछि फेरी धारामा थापिएर पार्वती गुफा तिर लागियो ।
यतिको कहिले कठिन र कहिले सहज यात्रा गर्दै अन्ततः हामी शिवधारा पुग्यौं । वास्तवमा शिवधारा सवैले गरेको कल्पनाभन्दा आकाश पातलको फरक छ । साँच्चैको आध्यात्मिक व्यक्ति त्यहाँ पुग्ने हो भने तुरुन्तै जय भोले बाबा भन्दै पलेटी कसेर ॐ...उच्चारण गर्दै तपस्या गर्न बस्ने रहेछन् । कवि पुग्ने हो भने कविता लेख्न सुरु गर्ने रहेछन् । विज्ञान र भूगोलका विद्यार्थी पुग्ने हो भने त्यसको बनोट र उत्पतिको बारेमा सोच्न थाल्ने छन् ।
शिवधारा
शिवधाराको उत्पतिको कथा सम्बन्धमा वैद्धिकशास्त्र र पौराणिकशास्त्रको आधारमा विभिन्न मान्यताहरु रहेका छन् । जस्मा भगीरथको तपस्यबाट ऋषि श्रापमा परेका साट्ठीहजार पित्रीहरुलाई पार गराउन आकाशबाट गंगालाई पृथ्वीमा ल्याउनु पर्ने भएकोमा गंगा खुशी भई पृथ्वीमा आउन खुशी भइन् । तर माथिबाट तल तिर झर्दा पृथ्वीलाई छेडी पातल लोकमा पुग्ने भएकोले शीवजीले मात्र गंगाको सो शक्तिलाई थाम्न सक्ने भएकोले भगीरथले शिवजीको तपस्या गरी खुशी पारी सो काम गर्न शिवजीलाई राजि पार्यो । तर गंगाले आफ्नो घमण्डले शिवलाई नै पातलमा पुर्याउछु भनि झर्दा सो कुरा शिवजीले थाहा पाई आफ्नो केशमा गंगालाई हजार वर्ष अलमल्याएछन् । त्यसरी अल्मल्याउने क्रममा शिवजीको जट्टाबाट चार धारा चुहन गए छन् । जस्मा ः— शिवधारा , आकाश गंगा , गोमुख गंगा र भगिरथ गंगा बनिएको भनाई रहेको छ । शिवधारा देखि बाहेक तीन गंगाहरु भारतको उत्तरखण्डमा पर्दछ । यसरी शिवधाराको उत्पती भयो भन्ने रहेको छ ।
त्यस्तै अर्को कथन स्वास्थानी माताको व्रतकथा अनुसार जब पार्वतीको परिक्षणको लागि शिवजी ईन्द्रको रुप धारण गरि ठूलो पोखरी हुदै जादामा ठूलो पोखरीमा हात्ती आहल खेलेको र शिवजीले बस्नको लागी ओडार बनाएको र पानीको आवश्यकता पर्दा त्रिशुलले हानी पानीको धारा निकालेको भन्ने भनाई छ । शिवधार पचास साठी मिटरको उचाईबाट खस्दछ । हेर्न लायक र दर्शन गर्न मनपर्नेछ ।
शिवधाराबाट पार्वती गुफा तिर लाग्दा एउटा निकै जटिल भिर काटेर जानु पर्छ । तर अहिले केही सजिलो बनाएका रहछन् । सो जटील भिर काट्न साथ वायाँ तिर गणेश थान छ । धुपवात्ती गरी भेटी चढाई गणेशको सुडलाई दुई हातले अंगालो मार्ने गरीन्छ सो पनि गरीयो । त्यस पछि थोरै हिडे पछि पार्वती गुफा र विशाल ओडार आई पुग्छ । स्वास्थानीको व्रतकथा अनुसार पार्वतीलाई विष्णु भगवान माग्न आउदा साथीहरुले पार्वतीलाई लुकाएको चार पाच जना अट्न सक्ने गुफा छ । गुफा भित्र पुजा गरीन्छ । थोरै पर केही कठीन भिरमा पार्वती माताले स्वास्थानीको व्रत लिदा नुहाएको धारा छ । पार्वती धारामा पार्वती रेखा छ धारा थापीन जादा रेखा काट्न हुदैन भन्ने मान्यता छ धारा आफै घुमेर आउछ र पानीले भेट्टाउछ । पार्वती ओडारमा दुई तीन ओटा खोपी देख्न सकिन्छ । गुफा नै माथिको खोपीमा ढकी पैसा फाल्ने चलन छ । खोपीमा पैसा अडाउन सकेमा सोचेको कुरा पुरा हुन्छ भन्ने मान्यता छ । मैले पनि एक रुपैयाको ढकी फाले अड्कियो या भनेर कराए । झण्डै एघार वजि सकेको समय भएछ । दर्शन गरी सके पछि आफ्नो साथमा लगेको सातु , चिउरा ,मकैभटमास वा अन्य जे चिज छ खानु भनिन्छ । तर हाम्रो टिममा खान हुदैन होला भनि साथीहरुले केही बोक्नु भएनछ । मैले ठूलो ग्लुकोज विष्कुटको प्याकेट बोकेको थिए त्यो बाडेर खाइयो । सुवेदी सरको मिसेसले गतिलो काक्रो , आप र चक्लेट बोक्नु भएको रहेछ त्यसलाई पनि बाडेर प्रसादको रुपमा खाईयो । धैरै जनाको मुख उज्यालो भएर तल झर्ने साहस वढ्यो ।
त्यस पछि हामी फर्किन सुरु गरियो । फर्किदा शिवधारा आइरहन पर्दैन । त्यहीबाट सिधा ओरालो झर्ने बाटो छ । पार्वती धारा झरेको पानी वगेको छेउछेउ झर्ने बाटो रहेको छ । हामी विस्तारै झारपात , विभिन्न जातकोफूल , विषझार र ओखती विरुवाको अवलोकन गर्दै पहिलेको साङ्ले बाटोमा आई पुगियो । तानतुन पारी सबै जनालाई पार लगाए पछि हिड्न सक्ने अगाडि नसक्ने पछाडि विस्तारै आउनु भयो । निहाको गोठमा एक वजेको समयमा आईपुगेर मिठो तातो चिया सुवेदी सरको दम्पतीबाट स्पन्सरमा खुवानु भयो । भएको मकै भटमास , चिउरा , दालमट , चकलेट , विष्कुट आदी सबैले लेनदेन गरी त्यो विहानको खानाको सट्टा पेटभरी खाईयो ।
खाजा खाए पछि हाम्रो टोली तीनतिर वितरण हुने भयो । सुवेदी सरको जोडी र सुवेदी सरको कार्की भेनाजु आमा भुजुङको दर्शन गर्न जानु हुने भयो । हामी पनि जाने कुरा थियो तर वेलुका लाङ्मालेको वासमा पुग्न कठीन हुने भएकाले हामीले योजना परिवर्तन गरीयो ।
आमा भुजुङ भनेको हिमाल राजा हिमाल रानीको ठाउ । आमा भुजुङको अर्थ पेट बोकेको, साच्चै वरबाट हेर्दा त्यस्तै देखिन्छ । मेनुकाले पार्वती पेटमा हुदा गर्भ बोकेको भन्ने कथन छ । विषेसता यहाँ छोरा नहुनेहरु छोरा माङ्न जान्छन् ।
शिव र पार्वतीको विवाह हुदा देवताहरु, शिवका गणहरु नन्दी भृङ्गी प्रमथ गण भूत प्रेत पिशाच साथमा जन्ति भएर गएका थिए । आमा भुजुङ्गको नजिक भूतदहमा भूत प्रेत पिशाच बसेको पौडी खेलेको भन्ने भनाई रहेको छ । अहिले त्यस दहको छेउछाउ नजानु मरिन्छ भनिन्छ । त्यस दहको छेउछाउ भेडाबाख्रा , चौरी गाईहरु पनि जादैन । आमभुजुङ्गको पारी तिबुक झरना रहेको छ । जुन झरना पहाडको ठूलो प्वालबाट निस्किएको छ । जस्को उत्पती दुईवटा भनाईहरु रहेका छन् । शिवजीको विवाहमा गएका देवताहरुका वाहनहरु तिर्खाएर पानी खान खोज्दा शिवजीले शंखले हानी निकालेको पानीको झर्ना भन्ने भनाई रहेको छ भने त्यस्तै सो झर्नाको ठीक पल्लोपटी तिब्बत क्षेत्रमा अघी काली नाग भएको ताल थियो रे । नागले धेरै मानिस खाएकोले गर्दा त्यस ठाउका मानिसले महागुरु (शेर्पा लामाहरु शिवजीलाई महागुरु भन्दछन्) को आराधाना गरी खुशी पारी शिवले त्रिशुलले हान्दा पार हुन नसकेको र फेरी शंख प्रहार गर्दा कालीनाग मारीत्यसको रगत सो प्वालबाट निस्किएको भन्ने भनाई रहेको छ । तिबुक झर्ना साच्चै हेर्न लायकको छ ।
नेहाबाट हामी पाँचजना ईश्वर सर, भानु सर, पदम सर, प्रेममणी भाई र म दुधपोखरीको दर्शनको लागि जाने भनेर संगै वरुण तरेर माथि तिर लागियो । बाँकी सबै जना भोली बेलुका फेवाताङमा भेट हुने भनि याङ्ले तिर झर्नु भयो । ०७३ सालको हिमताल फुटेको वाडीले वरुणको किनारको वाटो भत्काएको रहेछ । एउटा खोल्सीको किनारबाट निकै उकालो चढेर गोब्रे सल्ला र चिमलको पातलबाट तेर्सो बाटो पार गर्दै तिवुक झर्ना छेउ टोडासो खर्कमा पुगियो । टोडासोमा नयाँ होटल निर्माण हुदै रहेछ । त्यसको केही परी ०७३ साल चैत्रमा फुटेको हिमतालले भत्काएको ठाउहरु हेर्दै पहिलेको भन्दा निकै अफ्ठ्यारो बाटो पनि बनाएको रहेछ, भेडीगोठालो भाईहरुसंगगफ गर्दै हामी लाङ्माले तिर तन्कि रहियो । तीन घण्टा भन्दा वढीको यात्रा पछि वेलुकाको पाँच वजे लाङ्माले पुगियो ।
श्रावण १४ गते मंगलवार
लाङ्मालेबाट हाम्रो यात्रा मकालु वेसक्याम ( दुधपोखरी ) को थियो । हामी चाडै उठेर तयार भईयो ।
खाना खान लाङ्मालेमा नै आउने भनेर हामीले झोला त्यही छोडि थोरै नास्ताका सामन र ओड्ने छाता वा प्लाष्टिक र टेक्ने लौरो लिएर पाँच बजेर विस मिनेट जादा हामी प्रस्थान गरीयो । भारी बोक्न नपरेको रित्तो ज्यान फोटो खिच्दै अगाडी बढीयो । जमिनको भाग राम्रो खुल्यो तर आकास भने त्यति राम्रो गरी खुलेन त्यसैले हिमालको टाकुराहरु त्यति राम्रो गरी देखिएन । वरुणको तिरैतिर मेरकमा पुग्दा चौरी गाईलाई सिकार गर्नको लागी दाउ हेरी रहेको दल्सिङ ढुङ्गाको कलरमा देखिने व्वासोलाई देखेर सूई गरी कराउदा माथि तिर हामीलाई हेर्दै भाग्यो । जेहोस् चौरी गोठालो राम्रै गरी केही समयको लागी भए पनि भईयो । सेरसुङखर्कको फाट पार गर्दै केही उचाईमा पुगियो । ठूला सानाविभिन्न रङ्गका हिमतालहरु देखियो । तीनीहरुको आफ्नै कथा रहेछ ।
वरुण नदीका सात वैनी छोरीहरु मात्र भएछन् । श्रीमतीसंग सल्लाह गरी हिमालय पर्वतसंग छोरा माग्नका लागी वरुण नदी गएछन् । वरुणले छोरा वरमपुत्र(व्रम्हापुत्र) पाएछन् । छोरा पाएर पनि वरुण फर्किएन रहेछन् , माथि तिर कै रमाईलो वातावरणमा रमाउन थाले छन् । शिवधारा आसपास , सेरसुङ्ग खर्क र वेसक्याम्प आसपास साञ्चै राम्रो वातावरण छ । वरुण धेरै वर्ष सम्म नआए पछि आमाले वावुलाई फर्काउन आफ्ना सात वैनी छोरीलाई पठाएछन् । वरुणका सात वैनी छोरीहरु पनि हिमालय पर्वतको आसपासको वातावरणले रमाएर बसेछन् । धेरै वर्ष सम्म नफर्किदा आमाले लाउरे सिकारीहरुलाई लिन पठाए छन् । लाउरेहरु गएर वरुणका सात वैनी छोरीहरुलाई लुगा,गरगहना दिउला भनि फकाए छन् । छ वैनीहरु फर्किन मानेछन् । तर कसै गर्दा पनि कान्छी छोरी सन्सारी माई फर्किन मानेनछन् । अन्तिममा लाहुरेहरुले तिमीलाई कान्छी पैसा ( एक पैसा , धन ) दिउला भनि फकाए छन् । कान्छी छोरी सन्सारी माई आउन मानेछन् । त्यसैले पुजा गर्दा अन्य माईहरुलाई ध्वजापात चढाउछन् तर सन्सारी माईलाई एक पैसा र अहिले रु.एक चढाउने गरेका छन् ।
हामी मयमा मकालु वेसक्याम दुधपोखरी पुगियो । नजिकै मकालु हिमालको फेद छ । हिमपहिरो खसेको आवज मजाले सुनिन्छ । केही अग्लो ठाउमा गएर दुधपोखरी दृष्य अवलोकन गरीयो । जमिनमा मसिनो फूलफूल्ने विरुवा वाहेक केही छैन । सेरसुङखर्क सम्म मसिनो सुनपाती र सुक्पा भैरुङ्पाती पाईन्छ । पोखरीको छेउमा गएर धुपवात्ती गरीयो । साथीहरुले लुगाखोलेर जम्ल्यहात गर्दै हुनुहुन्थ्यो । सायद पित्रीहरुलाई संम्जिनु भएको होला । पेप्सीको वोतलमा दुधपोखरीको पानी र प्लाष्टिकमा पोखरीको विगुद निकालेर वेस क्यामको होटल तिर लागियो ।
फर्किदा थोरै सुनपाती र सुक्पा टिप्दै छिटोछिटो गरी लाङ्मालेमा आइयो । लाङ्मालेमा आइपुग्दा दिउसोको एक वजेको थियो । बहिानको खाना त्यहि खाएर हाम्रो यात्रा पुनः सुरु भयो । याङ्लेमाथोरै समय वसी चीया खाएर फेवाताङतिर झरियो र त्यो रात सोहि ठाउँमा बसियो ।
श्रावण १५ गते वुधवार
आज म विहानको दुई वजे उठेछु । विश्वब्रम्हाण्डको उत्पतिको कुरा मनमा सोचे । भौतिकवाद र अध्यत्मिकवादको बारेमा सोचे । शिवधार , पजर्वती गुफाको उत्पती वा वनोटको बारेमा र पहिलो मानव को पुग्यो होला भन्ने सोचे । सोच्दै मनमा कुरा खेलाउदा खेलाउदै मेरा विद्यालको बारेमा सम्झिएछु । निर्माण हुदै थियो के भयो होला, प्लाष्टरमा पानी क्यूरिङ्ग गरयो कि गरेन भन्ने कुराले मलाई निकै बेर विझाएछ । यस्तो सोच्दै विहानको चार वजेछ । ठूलो पहिरो र दोवाटेको लामो उकालो काट्न पर्ने भएकाले हामी चाडै उठी हामि हिड्यौँ ।
मौसम खुलेको थियो त्यहावाट पनि शिवधार र पार्वती गुफा देखिदा रहेछ नमस्कार गरेर छ वजे तिर वाटो लागीयो । विहान खुलेकाले कुनै कठीन नै विना हामी ठूलो पहिरो , जातेओडार, मम्वुक हुदै दोवाटेमा आई पुगियो त्यहि बिहानको खाना खाएर बेलुकाको बास टासीगाउँमा बसियो ।
श्रावण १६ गते विहीवार टासिगाउँबाट च्याक्सेडाडा सेदुवा नुम हुदै करिब पाँच वजेको समयमा खाँदवारी आईपुगीयो ।
अन्तमा कठिन भूगोल, बासको अव्यवस्था, भवितव्य केही भए तत्काल उद्धारको सम्भावना, कष्टपूर्ण यात्रा भए पनि यात्राको गन्तव्य शिवधारा क्षेत्रमा पुगेको यात्री मनोरम प्रकृति देखेर मोहित नहुने कुरै हुँदैन । प्रकृतिको अलौकिक बनोटले मानव मष्तिष्कलाई नै उथलपुथल पारी दिन्छ । शिवधारा आसपास, सेरसुंग खर्क र मकालु बेसक्याम्प आसपासको क्षेत्र साँच्चै रमणीय छ, अलौकिक र स्वर्गीय छ ।
(लेखक हाल हिमालय माध्यमिक विद्यालय खाँदबारीका प्रधानाध्यापक हुनुहुन्छ । यसलाई संखुवासभाबाट बाबुराम बास्तोलाले सम्प्रेषण गर्नु भएको हो ।)
_1720278409.jpg)
