माछा मारेरै जीविका चलाउने परिवारलाई हातमुख जोर्न कठिन

इटहरीः कोशी नदीमा माछा मारेर जीविकोपार्जन गर्ने सुनसरीको पश्चिम कुशाहाका गुलाब मुखियालाई अहिले दिनको डेढदेखि २ केजी माछा निकाल्न युद्ध जितेबराबर हुन्छ । कहिलेकाही त दिनभरि जाल हान्दा पनि रित्तो भाँडो बोकेर फिर्नुको पीडा सामान्यजस्तै लाग्न थालेको छ ।

दुई पुस्ता कोशीमा माछा मारेका मुखिया परिवारमा अहिले ११ जना सदस्य छन् । अहिले उनलाई घर परिवारमा चुलो बाल्न पनि मुस्किल हुने गरेको छ ।

‘बुबाले यही कोशी नदीबाट १० केजीसम्म माछा निकाल्नुहुन्थ्यो, तर अहिले हामी मुस्किलले डेढदेखि दुई केजीमात्र निकाल्छौँ’, उनले भने, ‘अब त हाम्रो पेशा बन्द हुने अवस्थामा आयो’ ।

माझी मल्लाह सञ्जालका अध्यक्ष समेत रहेका मुखिया कोशीमा माछा मार्ने काम निर्बाध हुँदा माछा लोप हँुदै गएको बताउँछन् ।

यस्तै, पश्चिम कुशाहका शुभलाल मुखियाको पीडा पनि उस्तै छ । बिहानदेखि बेलुकासम्म माछा मार्दा समेत मुस्किलले एक डेढ केजी माछा पाउने उनको भनाइ छ । यो अवस्थाले मल्लाह समुदायको पेशा सङ्कटमा परेको उनी बताउँछन् ।

‘भदौ र असोज महिना माछा पाउने राम्रो सिजन हो’, उनी भन्छन्, ‘तर सिजनमै माछा नभेटिँदा हामी आश्चर्य र तनावमा छौँ ।’
कोशीका जलकपुर, काँटी, रौं, मडोर, बुहारी, पौशीलगायतका जातका माछा प्रसिद्ध छन् । त्यसमा पनि जलकपुर त हप्ताको दुई तिन पटकमात्र भेटिने मुखिया बताउँछन् ।

माछा बेचेर जीविकोपार्जन गर्ने हाम्रो समुदाय अहिले साह्रै समस्यामा छ, वैकल्पिक पेशा नहँुदा खानलाउन मुस्किल हुने गरेको उनको गुनासो छ ।

सुनसरी, सप्तरी र उदयपुर समेटेर संरक्षित भनिएको कोशी टप्पु वन्यजन्तु आरक्षको मूल क्षेत्र नदीको भङ्ेगालोबीच छ । तीन जिल्लाका करीब ५ सय माझी सप्तकोशीमा निर्भर छन् ।

यस्तो छ कारण
कोशी टप्पु वन्यजन्तु आरक्षको क्षेत्रभित्र माछा मार्नलाई अनुमति लिनुपर्ने हुन्छ । आरक्षको भाग बाहेर अन्य ठाउँमा प्रशासनले ठेक्का लगाउने गर्छ । तर निर्बाध रूपमा अनुमतिबेगरका मल्लाहहरूले पनि माछा मार्दा यो समस्या निम्तिएको माझी मल्लाह सञ्जालको भनाइ छ । यस्तै, विषादी र करेन्ट प्रयोग गरेर पनि कोशीमा माछा मार्ने काम हुँदा विभिन्न जातका माछा लोप हुने अवस्थामा पुगेको बताइएको छ ।

कोशीमा विषादी र करेन्ट प्रयोग गरेर माछा मार्न सख्त प्रतिबन्ध छ । यसले गर्दा माछाका भुराहरु नाश हुने गर्छन् । आरक्षसँग पर्याप्त डुङगा नहुँदो नियमित गरिने गस्ती प्रभावित हुने गरेको छ ।

आरक्षका सहायक संरक्षण अधिकृत गणेशप्रसाद तिवारीले आरक्षभित्र जथाभावी माछा मार्ने कामलाई रोक लगाइएको बताए । तर लुकीछिपी रातको समयमा करेन्ट र विषादी प्रयोग हुने गरेको बताउँदै उनले आरक्षको प्रमुख चुनौती यो विषय पनि भएको बताए ।
‘विगतमा भन्दा अहिले माछा मार्नेको सङ्ख्या पनि धेरै भएको छ । यसकारण पनि माछा घटेको हुन सक्छ’, तिवारीले भने, ‘हामी माछाको अध्ययन गर्ने सोचमा छौँ । त्यसपछि कति घट्यो कति बढ्यो भन्ने विषयमा जानकारी आउन सक्छ ।’

माछामा ठगी
कोशीमा माछा घटे पनि कोशीको नाम दिएर माछा बेच्ने धेरै छन् । कोशी ब्यारेज आसपास माछा बेच्नेले भारतीय बजारबाट ल्याएका माछालाई कोशीको भन्दै ठगी गर्ने गरेका छन् ।
मल्लाहहरूले मारेको माछा नदीबाटै होटलहरूले अर्डर लिने गरेका छन् । कतिपय मल्लाहले मात्र ब्यारेजआसपास माछा बेच्ने गर्छन् ।
माछा नचिन्नेलाई ती व्यवसायीले सहजै भारतीय माछा बेच्ने गरेका छन् । यस्तै होटलहरूले पनि कोशीको माछा भनेर भारतीय माछा पकाएर बेच्ने गर्छन् ।
कोशीमा माछा कम पाउन थालेपछि यहाँको माछाको मूल्यसमेत बढ्ने गरेको छ । प्रत्येक दिन कोशीबाटै निकालिएको माछाको रेट फरकफरक हुने गरेको छ । जलकपुर माछा त झन् १ हजार ५ सय रुपैयाँ केजीसम्म बिक्रीकोशीका माछा लोप हँुदै
माछा मारेरै जीविका चलाउने परिवारलाई हातमुख जोर्न कठिन
इटहरीः कोशी नदीमा माछा मारेर जीविकोपार्जन गर्ने सुनसरीको पश्चिम कुशाहाका गुलाब मुखियालाई अहिले दिनको डेढदेखि २ केजी माछा निकाल्न युद्ध जितेबराबर हुन्छ ।
कहिलेकाही त दिनभरि जाल हान्दा पनि रित्तो भाँडो बोकेर फिर्नुको पीडा सामान्यजस्तै लाग्न थालेको छ ।
दुई पुस्ता कोशीमा माछा मारेका मुखिया परिवारमा अहिले ११ जना सदस्य छन् । अहिले उनलाई घर परिवारमा चुलो बाल्न पनि मुस्किल हुने गरेको छ ।
‘बुबाले यही कोशी नदीबाट १० केजीसम्म माछा निकाल्नुहुन्थ्यो, तर अहिले हामी मुस्किलले डेढदेखि दुई केजीमात्र निकाल्छौँ’, उनले भने, ‘अब त हाम्रो पेशा बन्द हुने अवस्थामा आयो’ ।
माझी मल्लाह सञ्जालका अध्यक्ष समेत रहेका मुखिया कोशीमा माछा मार्ने काम निर्बाध हुँदा माछा लोप हँुदै गएको बताउँछन् ।
यस्तै, पश्चिम कुशाहका शुभलाल मुखियाको पीडा पनि उस्तै छ । बिहानदेखि बेलुकासम्म माछा मार्दा समेत मुस्किलले एक डेढ केजी माछा पाउने उनको भनाइ छ । यो अवस्थाले मल्लाह समुदायको पेशा सङ्कटमा परेको उनी बताउँछन् ।
‘भदौ र असोज महिना माछा पाउने राम्रो सिजन हो’, उनी भन्छन्, ‘तर सिजनमै माछा नभेटिँदा हामी आश्चर्य र तनावमा छौँ ।’
कोशीका जलकपुर, काँटी, रौं, मडोर, बुहारी, पौशीलगायतका जातका माछा प्रसिद्ध छन् । त्यसमा पनि जलकपुर त हप्ताको दुई तिन पटकमात्र भेटिने मुखिया बताउँछन् ।
माछा बेचेर जीविकोपार्जन गर्ने हाम्रो समुदाय अहिले साह्रै समस्यामा छ, वैकल्पिक पेशा नहँुदा खानलाउन मुस्किल हुने गरेको उनको गुनासो छ ।
सुनसरी, सप्तरी र उदयपुर समेटेर संरक्षित भनिएको कोशी टप्पु वन्यजन्तु आरक्षको मूल क्षेत्र नदीको भङ्ेगालोबीच छ । तीन जिल्लाका करीब ५ सय माझी सप्तकोशीमा निर्भर छन् ।
यस्तो छ कारण
कोशी टप्पु वन्यजन्तु आरक्षको क्षेत्रभित्र माछा मार्नलाई अनुमति लिनुपर्ने हुन्छ । आरक्षको भाग बाहेर अन्य ठाउँमा प्रशासनले ठेक्का लगाउने गर्छ । तर निर्बाध रूपमा अनुमतिबेगरका मल्लाहहरूले पनि माछा मार्दा यो समस्या निम्तिएको माझी मल्लाह सञ्जालको भनाइ छ । यस्तै, विषादी र करेन्ट प्रयोग गरेर पनि कोशीमा माछा मार्ने काम हुँदा विभिन्न जातका माछा लोप हुने अवस्थामा पुगेको बताइएको छ ।
कोशीमा विषादी र करेन्ट प्रयोग गरेर माछा मार्न सख्त प्रतिबन्ध छ । यसले गर्दा माछाका भुराहरु नाश हुने गर्छन् । आरक्षसँग पर्याप्त डुङगा नहुँदो नियमित गरिने गस्ती प्रभावित हुने गरेको छ ।
आरक्षका सहायक संरक्षण अधिकृत गणेशप्रसाद तिवारीले आरक्षभित्र जथाभावी माछा मार्ने कामलाई रोक लगाइएको बताए । तर लुकीछिपी रातको समयमा करेन्ट र विषादी प्रयोग हुने गरेको बताउँदै उनले आरक्षको प्रमुख चुनौती यो विषय पनि भएको बताए ।
‘विगतमा भन्दा अहिले माछा मार्नेको सङ्ख्या पनि धेरै भएको छ । यसकारण पनि माछा घटेको हुन सक्छ’, तिवारीले भने, ‘हामी माछाको अध्ययन गर्ने सोचमा छौँ । त्यसपछि कति घट्यो कति बढ्यो भन्ने विषयमा जानकारी आउन सक्छ ।’

माछामा ठगी
कोशीमा माछा घटे पनि कोशीको नाम दिएर माछा बेच्ने धेरै छन् । कोशी ब्यारेज आसपास माछा बेच्नेले भारतीय बजारबाट ल्याएका माछालाई कोशीको भन्दै ठगी गर्ने गरेका छन् ।
मल्लाहहरूले मारेको माछा नदीबाटै होटलहरूले अर्डर लिने गरेका छन् । कतिपय मल्लाहले मात्र ब्यारेजआसपास माछा बेच्ने गर्छन् ।
माछा नचिन्नेलाई ती व्यवसायीले सहजै भारतीय माछा बेच्ने गरेका छन् । यस्तै होटलहरूले पनि कोशीको माछा भनेर भारतीय माछा पकाएर बेच्ने गर्छन् ।
कोशीमा माछा कम पाउन थालेपछि यहाँको माछाको मूल्यसमेत बढ्ने गरेको छ । प्रत्येक दिन कोशीबाटै निकालिएको माछाको रेट फरकफरक हुने गरेको छ । जलकपुर माछा त झन् १ हजार ५ सय रुपैयाँ केजीसम्म बिक्री हुने गरेको छ ।

हुने गरेको छ ।