बिर्तामोडः ‘विराटनगर, काठमाडौंलगायतका शहरमा सिमेन्ट बोक्ने मेरो पेशा थियो, छोराछोरी हुर्कँदँै थिए, खुवाउने, पढाउने, शरीर ढाक्ने, कपडा किन्ने सबै रकम मजदुरीबाटै जुटाउनुपर्ने त्यसमाथि श्रीमान्को आम्दानीको स्रोत थिएन । त्यही विषयले परिवारमा सधैँ झगडा । झगडाकै कारण सम्बन्ध विच्छेद गर्नेसम्मको अवस्थामा पुगेका थियौँ हामी दम्पत्ति’, झापा शिवसताक्षी नगरपालिका– ११ की देवी दाहाल विगत सम्झिन्छिन् ।
उनै देवी अहिले ५ सय २३ जना महिला आबद्ध झापाको शिवशताक्षी–११ मा रहेको श्री सतासी महिला मौरीपालन सहकारीको व्यवस्थापक भएर काम गरिरहेकी छिन् । आम्दानीको स्रोत नभएकै कारण रोजगारीका लागि खाडी मुलुक जान पासपोर्ट पनि बनाइन् उनले । ‘छिमेकी दिदीले विदेश जानुभन्दा सहकारीबाट केही ऋण लिएर व्यवसाय गर्ने सल्लाह दिनुभयो’, दाहालले भनिन्, ‘उहाँकै सल्लाहले आज मेरो जीवन परिवर्तन भएको छ ।’
छिमेकी दिदीकै कुराले देवीलाई झापाको चारपानेमा रहेको सहारा नेपाल बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाको कार्यालयसम्म पु¥याउने काम ग¥यो । २०५० सालमा सहकारीबाट केही रकम लिएर मौरीपालन व्यवसाय शुरु गरेको उनी सुनाउँछिन् । मौरीपालन व्यवसायबाट आम्दानी बढ्न थालेपछि देवी मात्र होइन गाउँका अन्य महिला पनि सतासी महिला मौरीपालन सहकारी संस्थामा आबद्ध रहेर मौरीपालन व्यवसाय गर्दै आएका छन् ।
मौरीपालन गर्न चाहने महिलाको समूह गठन भएपछि सहारा नेपालले तालीम, मौरी घर, प्राविधिक सहयोग उपलब्ध गराएको देवी बताउँछिन् । ‘तालीम, उपकरण, प्राविधिक सहयोग सहारा नेपालले दिएपछि व्यवसाय अघि बढाउन सहज भएको छ’ देवीले भनिन्, ‘जसका कारण शिवसताक्षी– ११ का महिलालाई व्यवसाय गर्न कुनै समस्या छैन । सहारा नेपालका कार्यकारी प्रमुख महेन्द्रकुमार गिरीले हामिलाई मौरी पालनमा सहयोग नगरेको भए आज ५ सय २३ जना महिला खाडी मुलुकमा ऋणको भारी बोकेर बसेका हुने थियौँ ।’ परिवारको गर्जे टार्ने उद्देश्य राखेर शुरु गरेको व्यवसायबाट अहिले वार्षिक २५ लाख रुपैयाँ बढी आम्दानी लिइरहेकी छिन् देवी ।
संस्थामा आबद्ध अरु महिलाले पनि मासिक ५० हजारदेखि १ लाख रुपैयाँ बचाउँदै आएका छन् । गत वर्ष डेढ सय घारबाट एक वर्षमा ३ हजार ६ सय ५१ किलो मह उत्पादन भएको उनले बताइन् । उनीहरूले ‘सतासी हनी’ नामक मह उत्पादन गर्दै आएका छन् । यसबाट वार्षिक २५ लाख ६४ हजारसम्म आम्दानी भएको थियो । यो वर्ष घार बढाएर आम्दानी पनि बढाउने लक्ष्य रहेको उनले बताइन् ।
मौरीपालनमा महिलाको लगाव र हौसला देखेपछि अहिले सहकारीले मौरीपालन, मह उत्पादन, प्रशोधन र बजार व्यवस्थापनमा समेत सहयोग गर्दै आएको छ । महिलाको समूहले उत्पादन गरेको महको व्यवस्थापन गर्न प्रशोधन केन्द्र निर्माण र बजारसम्म पु¥याउन सहकारीले सहयोग गर्दै आएको छ । पहिले चुलो र चौकामा व्यस्त महिला अहिले व्यवसाय सञ्चालनदेखि प्रशोधन केन्द्र सबैको नेतृत्व गर्न सक्षम भएका छन् ।
मौरीपालनमा सहयोग गर्दै आएको सहारा नेपाल सहकारीका कार्यकारी निर्देशक गिरीले भने, ‘सहाराले प्रदेश –१ मा उत्पादित सबै मह खरिद गर्ने उद्देश्यले प्रदेशस्तरीय मौरीमह उद्योग सञ्चालनको प्रक्रियामा छ, केही महिनाभित्र उद्योग बनिसक्ने छ । सहकारीको लक्ष्य नै सहकार्य गर्ने हो, हामी उद्यम गर्नेलाई साथ दिन्छौँ ।’
सहकारीमार्फत् गरिबी न्यूनीकरणका लागि लघुवित्त कार्यक्रम, सामुहिक खेती, डिपार्टमेन्टल स्टोर, डेरी उद्योग, कृषि सामग्री बिक्री, सहकारी अस्पताल, चिया उद्योग सञ्चालनमा छन् ।
देवी आफू मात्र उद्यमी नबनेर सामाजिक उद्यमशीलता बन्न सफल भएको महिला उद्यमी सङ्घ झापाकी अध्यक्ष गोमा भट््टराई बताउँछिन् । ‘उद्यमी महिलाका लागि एक उदाहरण पात्र हुन् देवी ओली’, भट्टराईले भनिन् । देवी जङ्गलमा मह काढ्ने काममा आफैँ पुग्ने गरेकी छिन् । १५ वर्ष अघिसम्म कसरी छाक टार्ने भन्ने पीडामा रहेकी देवी दाहाल अहिले करोडौँकी मालिक बनेकी छिन् । छोराछोरीलाई राम्रो शिक्षा दिन सफल बनेकी छिन् । यतिमात्र होइन दाहाल अहिले अरुलाई ऋणसम्म दिन्छिन् । दाहालको प्रगति देखेर आफू पनि मैरीपालन व्यवसायमा लागेको स्थानीय फूलकुमारी चौधरी बताउँछिन् ।
महको बजार अभाव
अहिले नेपाली महले उचित मूल्य पाउन सकिरहेको छैन । भारतीय उत्पादनसँग प्रतिस्पर्धा गर्न नसक्दा नेपाली महले बजार पाउन नसकेको हो ।
उत्पादन गरेको मह गोदाममा नै थन्किएको दाहालले बताइन् । सहकारीले यो वर्ष ६० हजार किलो मह उत्पादन गरेको थियो । जसमा २० हजार किलो मह गोदाममा नै थन्किएको हो । बजारमा उचित मूल्य नपाउँदा यो वर्ष २० हजार केजी मह गोदाममा थन्क्याएर राख्नुपरेको दाहालले बताइन् । भारतबाट आयात हुने डाबर र पतञ्जली ब्राण्डको मह सस्तो मूल्यमा पाउने भएकाले नेपाली महले बजार पाउन नसकेको दाहालले बताइन् । भारतीय महभन्दा आफूले उत्पादन गरेको महको गुणस्तर राम्रो रहेको तर, लागात बढी पर्ने गरेको दाहाल बताउँछिन् ।
