पथरीशनिश्चरेः मोरङको पथरीशनिश्चरे २ कालापानीका साढु दाइ र साढु भाइ विदेश जानेहरूका लागि प्रेरणाका स्रोत बन्न थालेका छन् । नेपालमा रोजगारीको अवसर छैन भनेर लाखौँ रुपैयाँ फसाएर विदेशतिर गएका युवाका लागि उनीहरू उदाहरणको रूपमा देखा पर्न थालेका छन् ।

जग्गा लिजमा लिएर रुद्रमणि न्यौपाने र सुरेन्द्रकुमार दाहालले मेवा खेतीबाट आम्दानी गरिरहेका छन् । न्यौपाने र दाहाल नाताले साढुदाइ र साढुभाइ हुन् । ५ बिघा १० कठ्ठा जग्गा लिजमा लिएर मेवा खेती गरेको रुद्रमणिले बताए ।

बिहान उज्यालो नखस्दै इन्द्रमणि खेतीमा पुग्छन् भने साँझ झमक्क पर्दासमेत उनी तिनै मेवाको चाकर गर्ने गर्छन् । दाहाल भने भक्तपुरमा टमाटर खेती गर्ने गर्छन् । मेवाको व्यावसायिक खेती गर्ने मोरङमा पहिलो र प्रदेश १ मै दोस्रो किसानका रूपमा आफूहरू चिनिने न्यौपानेको दाबी छ । उनले झापा धुलाबारीका डिल्ली उप्रेती प्रदेश १ को पहिलो मेवा कृषक भएको समेत बताए ।

एक वर्ष अघिदेखि खेती शुरु गरेका उनीहरूको खेतीमा मेवा फल्न थालेको छ । मेवा फल्न थालेपछि उनीहरू दङ्ग छन् । ‘पहिलो पटक मेवाको खेती थालेका हौँ’, न्यौपानेले भने, ‘बिरुवा रोप्दा बिगार पो ग¥यौँ कि जस्तो लागेको थियो अहिले पैसा आउन थालेपछि हामीलाई ‘अमेरिका यहीँ, अष्टे«लिया यहीँ’ भएको छ । मेवाको सामान्य जानकारी मात्रै हामीले लिएका थियौँ,’ रुद्रमणिले भने, ‘इमेल तथा इन्टरनेटको सहयोग लिएर सफल भयौँ । शतप्रतिशत सफल भयाँै भन्दा हुन्छ ।’ उनीहरूले कैलाली तथा कञ्चनपुरमा समेत मेवाको व्यावसायिक खेती शुरु गरेका छन् ।

प्रेम पोख्रेल र होमबहादुर लिम्बूको जग्गा प्रति कठ्ठा मासिक २ हजार रुपैयाँ बुझाउने गरी १५ वर्षका लागि भाडामा लिएका हुन् । उनीहरूले वर्षिक २ लाख २० हजार भाडा बुझाउने गरेका छन् । उनीहरूको मेवा खेती हेर्न अहिले नेपालका विभिन्न जिल्लाबाट मानिस आउने गरेका छन् ।

रेड लेडी जातको मेवा उनीहरूले खेती गरेका छन् । ताइवानबाट रेड लेडी जातको बीउ ल्याएर आफैँ बिरुवा उत्पादन गर्ने गरेको कृषि प्राविधक समेत रहेका दाहालले बताए । ‘१० ग्राम बीउको ८ हजार रुपैयाँ तिरेर ल्याउनुपर्छ’, दाहालले भने, ‘१० ग्राममा ५ सय ५० दाना मात्रै हुन्छ । अगाडि नै पैसा पठाएर बीउ मगाउँछौँ । यहाँ ल्याएर बिरुवा उमार्दा ७० प्रतिशत विरुवा उम्रिए भने हामी भाग्यमानी ठान्छौँ ।’ नेपालमा सो जातको मेवा अन्यत्र नभएको समेत उनको दाबी छ ।

‘बिरुवा हुर्काउन समस्या हुन्छ’, दाहालले भने, ‘घोकन्ते विद्या धावन्ती खेती’ भनेजस्तै काममा बढी खट्नुपर्छ ।’ आवश्यक संरक्षण नभए र रेखदेख नपुगे तथा मलको मात्रा नमिलेमा बिरुवा नै मरेर जाने उनले बताए । उनले खरायो लगायतका जनावरले बिरुवा खाइदिने, कामदार नपाइने र संरक्षण गरेर बिरुवा हुर्काउन मुस्किल पर्ने समस्या रहेको सुनाए ।

‘नेपालमै दुःख गर्ने कोही हुँदैनन्’, उनले भने, ‘गर्न सके यही माटोमा सुन फल्छ । विदेश जाने ता गइहाले नेपालमा बस्नेले समेत कसले दुःख गर्छ भनेर बस्छन्’, विश्वमणिले भने, ‘नेपालमै काम गराँै भनो भने साथ दिने कोही पनि हँुदैन । विदेश जाँदाको लगानी र परिश्रम नेपालकै माटोमा खर्चने हो उताबाट रेमिट्यान्स पठाएजस्तै यताबाट उत्पादन बाहिर पठाउन सकिन्छ ।’ यहीँ बसेर कृषि उद्यमीको परिचय दिन लागिपरेको समेत उनी बताउँछन् ।

आफँैले उत्पादन गरेको प्राङ्गारिक मलको प्रयोग गरेर मेवा खेती गर्ने गरिएको दाहालको भनाइ छ । उनले माइक्रो न्युटन र डि कम्पोजर नामक प्राङ्गरिक मल आफैँ बनाएर प्रयोग गर्ने गरिएको बताए । ७ प्रकारको दाल पिसेर फलाम, तामा, कपर समेतका धातु प्रयोग गर्दै तेल आउने वस्तुहरूमा डि कम्पोजर मिसाएर प्लाष्टिकको ड्रममा राखेको २२ दिनपछि माइक्रो न्युटन तयार हुने दाहालको भनाइ छ । यो मल बिरुवाको फेदमा ६ इन्च परबाट जरामा दिनुपर्ने उनले बताए ।

त्यस्तै सख्खर र गाईको गोबरको झिल्लीबाट उत्पादन गरेको जीवाणु मिसाएर १० दिन राखिएपछि डि कम्पोजर तयार हुने दाहालले बताए । मेवामा कीरा तथा अन्य रोगको प्रकोपबाट बचाउने विषादी पनि उनीहरू आफैँ उत्पादन गर्छन् । गाँजा, भाङ, धतुरो, निम, बकाइनो, सिउँडीमा डि कम्पोजर मिसाएर एक ठाउँमा राखेको २२ दिनमा विषादी तयार हुने जानकारी दाहालले दिए । उनका अनुसार एक पटक रोपेको मेवाको आयु २ वर्षसम्म हुन्छ ।

‘रोपेको ८ महिनादेखि उत्पादन दिन थाल्छ,’ दाहालले भने, ‘एउटा बोटबाट ४ पटकसम्म उत्पादन लिन सकिन्छ ।’ उनले एउटा बोटबाट ५ हजार रुपैयाँसम्म आम्दानी हुने गरेको सुनाए ।

उनीहरूले रोपेको मेवाले ८ महिनामा उत्पादन दिन थालेको छ । पहिलो पटक उनीहरूले बजारमा पुर्याइसकेका छन् । पहिलो चरणमा ३ लाख बढी कमाइ भएको र क्रमशः उत्पादन बढ्दै जाने उनको भनाइ छ । ‘नेपालका लागि मेवा भारतबाट धेरै आउँदो रहेछ’, विश्वमणिले भने, ‘सबै मिलेर आधुनिक खेती ग¥यो भने हामी आफैँ आत्मनिर्भर बन्न सक्छौँ ।’

खेतीबाटै प्रतिकिलो ६५ रुपैयाँका दरले मेवा बिक्री हुने गरेको र मेवाको बजार स्थानीय बजार नै भएको उनले बताए । विराटनगर, धरान, इटहरी, बिर्तामोडलगायतका बजारका व्यापारी आएर मेवा लाने गरेको उनी बताउँछन् ।

‘अन्य बजारहरूबाट पनि माग आउन थाल्यो । तर, उत्पादन पु¥याउन सकिएको छैन’, न्यौपाने भन्छन्, ‘अब थप बिस्तारको तयारी गरेका छौँ । जस्तोसुकै बिरामीले पनि खान मिल्ने मेवा जण्डिसको रोगीका लागि धेरै उपयोगी मानिन्छ ।’ फलफूलका रूपमा उपयोग गर्न, जुस बनाउन र विभिन्न धार्मिक कार्यमा यसको प्रयोग हुने गरेको न्यौपानेको भनाइ छ ।

‘कृषिमा समेत माफियाको चलखेल बढेको सुन्न थालेका छौँ’, विश्वमणिले भने, ‘सरकारी निकायले अनुगमन नगर्दा वास्तविक कृषक मारमा परिरहेका छन् । पहुँच पुग्नेले खेती नै नगरी अनुदान ल्याएका छन् । हामीलाई राज्यले सहुलियत दरमा ऋण मात्रै दिए हुन्थो ।’

उनले सरकारी सहयोगका रूपमा एउटा पानी तान्ने मोटर मात्रै वडा कार्यालयबाट लिएको बताए । ‘वाणिज्य बैंकको पथरी शाखामा दुई महिनादेखि फाइल अड्किएकोमा उनले दुखेसो गरे ।