यतिबेला हामी २० लाख पर्यटक भित्र्याउने चटारोमा छौं । यसका लागि सरकारले नेपाल भ्रमण वर्ष २०२० को अभियान शुरु गरेको छ । नेपालमा अहिले पुगनपुग १३ लाख पर्यटक आउँछन् सरकारी तथ्याङ्कमा । तर यो तथ्याङ्क अपुरो छ ।
यो तथ्याङ्क त्रिभुवन विमानस्थल भएर आउने भारतीय र भिसा लिएर आउने विदेशीको मात्र हो । स्थलमार्गबाट आउने भारतीयको सङ्ख्या यो तथ्याङ्कमा जोडिएको छैन । यदि जोडिने हो भने यो सङ्ख्याको तीन गुणा हुन जान्छ । भारतीय पर्यटकको यकिन तथ्याङ्क त कसैसँग छैन तर बोर्डर एवम् तराईका जिल्लामा चलेका होटलको व्यापारलाई आधार मान्ने हो भने भारतीय पर्यटक अहिले नै २० लाख हाराहारीमा आएका हुन सक्छन् ।
हाम्रो सबैभन्दा ठूलो बजार भारत र चीन हो । प्रदेश नं. १ को कुरा गर्ने हो भने हाम्रो ठूलो बजार प्रदेशसँग सीमा जोडिएको भारतको बिहार र बङ्गाल हो । आन्तरिक पर्यटकले धानेको प्रदेश नं. १ का लागि हामीले बिहारी र बङ्गाली पर्यटकलाई आकर्षित गर्न सकेनौं भने हाम्रो पर्यटन उद्योग दिगो हुन सक्ने सम्भावना कम देखिन्छ ।
आन्तरिक पर्यटकको घुम्ने सङ्ख्या तुलनात्मक रूपमा कम छ । भएकाहरूमा पनि विदेश घुम्न जाने ट्रेण्ड चलेको छ । एक तथ्याङ्कका अनुसार त हामीकहाँ पर्यटकले जति डलर भित्र्याउँछन् त्योभन्दा बढी रकम त नेपालीले विदेश जाँदा लैजान्छ । व्यापार घाटा बेहोर्दै आएका हामीले कछुवा गतिमा पर्यटन विकास गर्ने हो भने हामी पर्यटनबाट पनि आर्थिक घाटा बेहोर्नुपर्ने अवस्था सिर्जना हुनेछ । त्यसका लागि हामीले गम्भीर भएर लाग्नुपर्ने छ ।
सन्दर्भ पूर्वको पर्यटनको
पूर्वको पर्यटन बजार बृहत् छ । सीमा जोडिएका विहार र बङ्गालमा २० करोड नागरिक छन् । उनीहरूमध्ये वार्षिक करीब २० लाखले सिक्किम भ्रमण गर्छन् । हामीले सिक्किम वा दार्जिलिङसँग प्रतिष्पर्धा गर्नुपर्नेछ । यत्ति नजिक भइकन पनि किन बिहारीहरू सिक्किमतर्फ मोडिन्छन् त ? किन बङ्गालीहरू काँकरभिट्टाबाट पश्चिम छिर्दैनन् त ?
यो विषयमा हामीले कहिल्यै चिन्तन गरेनौँ, खाली हामीले आफ्नो स्थान इलाम, धरान, पाथीभरा, हलेसी भनेर भनिरह्यौँ, कराइरह्यौँ । त्यहाँ गतिविधि थप्न भने ध्यान पु¥याएका छैनौँ । पर्यटकको प्रकृति कस्तो छ ? उनीहरूले के खोज्छन् ? उनीहरूको स्वभाव कस्तो छ ? उनीहरू केमा खुशी हुन्छन् भन्नेबारे कहिल्यै सोच्न सकेनौँ । बिडम्बना मान्नुपर्छ हामी त्यही चुकेका छौँ ।
बिहारी र बङ्गालीहरूलाई पहाड देखाउने हो भने अहिलेको सन्दर्भमा भेडेटार र कन्याम काफी हुन्छ । उनीहरू साहसिक गतिविधिमा त्यति रुचि राख्दैनन् । ती पर्यटकहरू पार्क, मनोरञ्जन सामग्रीमा रमाउँछन् । खेल्ने, कुद्ने, फोटो खिच्ने, खाने पिउने र रमाइलो गर्ने । परिवारसँग आरामले छुट्टी बिताउने । तर, हाम्रो ठाउँमा त्यस्तो आकर्षक पार्क, बालमैत्री पार्क, पार्कमा राम्रा रेष्टुरेण्ट, यातायातको सहजता, आकर्षक फोटो खिच्ने ठाउँ एकै ठाउँमा उपलब्ध छैनन् । कतै फोटो खिच्ने ठाउँ छ, रेष्टुरेण्ट छैन । रेष्टुरेण्ट भएको ठाउँमा मनोरञ्जन गर्ने ठाउँ छैन । कतै हिँड्नुपर्छ । कतै प्रशस्त जाडो, कतै प्रशस्त गर्मी छ । यी सबै कुराले हामीलाई नजिकका प्रतिष्पर्धी गन्तव्यहरू भन्दा पछि पारेको छ । यस अर्थमा भन्नुपर्दा हामी प्राकृतिक सौन्दर्यमा धनी छौं तर पूर्वाधारमा अत्यन्तै गरीब ।
प्रदेश नं. १ ले आफ्नो टुरिजम प्रोडक्ट के हो भनेरसमेत छनोट गर्न सकेको छैन । छिमेकी भारतीयलाई के बेच्ने त ? हामीसँग प्रशस्त बजार छ, प्रशस्त गन्तव्य छन् तर मुख्य बिक्रीयोग्य अथवा भनौं पर्यटनको साइनबोर्ड चाहिँ के हो त्यो नै छनोंट हुन सकेको छैन । भिजिट नेपाल २०२० को पूर्वसन्ध्यामा हामीले त्यो चयन गर्न आवश्यक छ ।
हाम्रो पर्यटन पहाड, हिमाल, जङ्गल, खोला र मठमन्दिरमा आधारित छ । यो सबै आकर्षण अधिकांश पहाडमा छ । तराईको पर्यटन आकर्षणबाट कमजोर देखिन्छ । जबकि जनघनत्व तराईमा केन्द्रित छ । यही क्षेत्र पर्यटनबाट उपेक्षित देखिन्छ । हुन त नेपालकै तराईको पर्यटन कमजोर छ । चितवन र लुम्बिनीलाई बिर्सने हो भने नेपालको पर्यटनमा तराई उपेक्षित र कमजोर नै छ । तर, सम्भावना भने यहीँबाट खोज्न जरुरी छ । नजिकै बजार, प्रशस्त जमिन, राजमार्गमा बसेका शहरहरू सबै दृष्टिकोणबाट उपलब्धि लिन सकिने ठाउँ तराई हो । यसतर्फ भने हामीले दृष्टि पु¥याउन ढिला गर्नु हँुदैन ।
बिहार र बङ्गालको प्रदेश नं. १ मा सीमा जोडिएका जिल्लाहरूको जनसङ्ख्यामात्र हिसाब गर्ने हो भने करिब २ करोडभन्दा माथि छ । यी २ करोड हाम्रोमा सहज आउने सक्ने पर्यटक हुन् । यो हाम्रो अत्यन्तै सजिलो बजार हो । हामीले यी २ करोडलाई आकर्षित गर्ने उपायको खोजी ग¥यौं भने हामीले पर्यटन उद्योगमा पछाडि फर्केर हेर्नुपर्ने छैन र कसैसँग प्रतिष्पर्धा पनि गर्नुपर्ने छैन । यसका लागि हामीले तराईमा भव्य पूर्वाधार भने निर्माण गर्नुपर्ने देखिन्छ ।
कहाँ गर्ने पूर्वाधार निर्माण ?
हामीसँग विगतमा प्रशस्त उब्जाउ भएको र अहिले खण्डहर बनेको करीब २० हजार हेक्टर जमिन छ । सन् २००८ अगस्ट १८ का दिन सप्तकोशी नदीले कटान गरेको सुनसरीको तत्कालीन ५ गाविसको बलौटे जग्गा हाम्रा लागि सम्भावनाको क्षेत्र हो । यो जग्गा अनुत्पादक भएर रहेको छ । यसलाई उपभोग गर्ने माध्यम भनेको पर्यटन हो । यसका लागि प्रदेश सरकारले योजना निर्माण गर्न आवश्यक छ ।
नेपालमा कहीँ कतै पनि ठूलो मनोरञ्जनात्मक पार्क छैन । विविध गतिविधि गर्ने एउटै थलो छैन । कोशी कटान भएको सो क्षेत्रमा बृहत्तर पार्क निर्माण गर्न सकिन्छ । त्यहाँ संसारका मनोरञ्जनात्मक गतिविधि स्थापना र ठूला होटल निर्माण गर्न सकिन्छ । अनुत्पादक जमिनलाई प्रयोग गरेर आर्थिक क्रियाकलाप गर्न सकिन्छ ।
करीब २ सय वर्ग किमी क्षेत्रमा सो कार्य गर्नाले प्रदेश नं. १ कै पर्यटनमा ठूलो र स्थायी तरंङ्ग ल्याउन सक्ने आधार देखिन्छ । किनकि पर्यटक त्यहीँ पार्कमा मात्र आउँदैनन् त्यहाँ आएपछि पूर्वका अन्यत्र पनि जान्छन् । त्यसले पूर्वकै अर्थतन्त्रमा ठूलो प्रभाव ल्याउन सक्नेछ भने अनुत्पादक क्षेत्रलाई उत्पादनको क्षेत्रमा कन्भर्ट गर्न सक्छौँ । हाम्रो तराईको सीमा जोडिएको भारतको दुई अढाइ सय किमी क्षेत्रभित्र त्यस्तो क्षेत्र कहीँ कतै नभएकाले हामीले सो पार्क निर्माण गरेको खण्डमा हामी प्रशस्त भारतीयहरू भित्र्याउन सक्नेछौँ ।
के गर्ने, कसरी गर्ने ?
सर्वप्रथम सरकार प्रदेश सरकारले सो ठाउँलाई उचित मुआब्जा दिएर अधिकरण गर्नुपर्दछ । अधिकरण गरिएको जग्गामा के बनाउने र कस्तो बनाउने भनेर विस्तृत योजना र डिजाइन बनाउन आवश्यक हुन्छ । त्यहाँ क्लष्टर छुट्याएर विभिन्न गतिविधि गर्ने ठाउँको योजना बनाउनु पर्दछ । योजनाअनुसार नेपाली र भारतीय लगानीकर्ताहरूलाई आकर्षित गर्नुपर्छ ।
सरकारको योजनाअनुसार जुनजुन योजनामा उनीहरूले लगानीको इच्छा देखाउँछन् ती योजना उनीहरूलाई निर्माण गर्न दिनुपर्दछ । सरकारले सधैँका लागि जमिन उपलब्ध गराई लगानी भित्र्याउने अथवा निर्माण सञ्चालन र हस्तान्तरण नीतिका लागि जमिन उपलब्ध गराउने हो सो रणनीति तयार गरी लगानीकर्ताहरूले लगानी गर्ने गरी वातावरण तयार गर्नुपर्दछ । त्यहाँ ठूला होटल खोल्नका लागि पनि सोही नीतिअनुसार जमिन उपलब्ध गराउने हो भने दक्षिणबाट लगानीकर्ता आउन सक्ने सम्भावना देखिन्छ ।
२ सय वर्ग किमीमा अत्यधिक पूर्वाधार बनाउन सकिन्छ । मनोरञ्जनका पूर्वाधार, व्यावसायिक तर मनोरञ्जनात्मक एवं साहसिक खेल स्थल, होटल, क्यासिनो, पार्क, आवासीय क्षेत्र, सिनेमा हल, थिएटर, रङ्गशाला, कभर्ड हलजस्ता धेरै व्यावसायिक पूर्वाधार निर्माणको योजना बनाउन सकिन्छ । त्यहाँ सो बनेपछि विहारका आधा जनसङ्ख्यालाई त्यसले प्रभाव पर्ने सम्भावना रहन्छ ।
बङ्गालका पनि आधा पर्यटकहरू यसले तान्ने सम्भावना हुन्छ । यसरी हेर्दा न्यूनतम १० करोड भारतीयहरू यसको लक्षित पर्यटक हुन सक्नेछन् । भारतीय बजारको सम्भावना देखाउँदा भारतीय लगानीकर्ताहरू पनि लगानीका लागि आकर्षित हुन सक्छन् । नेपालकै पनि आन्तरिक पर्यटकका लगि यो क्षेत्र घुम्नैपर्ने विकल्प बन्न सक्छ । यसले नेपालमै पर्यटनको नयाँ आयाम अथवा परिभाषा निर्माण गर्न सक्ने देखिन्छ ।
यो सँगसँगै नेपालको ठूलो कोशी नदी र त्यसले बनाएको बालुवाको मैदानलाई समुद्री तटका रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । कोशी टप्पु वन्यजन्तु आरक्षलाई चारकोशे झाडीसँग जोडेर निकुञ्ज बनाउन सकिन्छ । त्यसले जङ्गलमा आधारित पर्यटनलाई सहयोग पु¥याउँछ । हेर्दा र सोच्दा यो असम्भवझैँ लाग्छ । तर नेतृत्वमा दृढइच्छा र विकासको लक्ष्य हुने हो भने यो हुनै नसक्ने योजना भने होइन ।
पर्यटनका नाममा गरिने सानासाना लगानीले कसैको चित्त बुझाउन त सकिएला तर परिणाममुखी विकास हुने सम्भावना कम देखिन्छ । परम्परागत र कर्मकाण्डी बजेट निर्माण गर्नुको साटो ठूलै सपनाका साथ यस्तो कार्यमा लगानी गर्दा भावी पुस्ताले आभार पनि दिन्छ र भविष्यसम्म आफ्नो कीर्ति पनि रहन्छ । यसतर्फ प्रदेश सरकार गम्भीर हुन ढिला गर्नुहुन्न ।
टुर न्यूज मासिकबाट
_1720278409.jpg)
