‘सिर्जनाले धुन्छ हाम्रो मैलो मैलो मन
स्वच्छ मनसमाजको निकै ठूलो धन’
यो सूक्ति इटहरी उपमहानगरपालिकाको मूल आयोजना र स्रष्टा समन्वय समिति, इटहरीको कार्यक्रमको संयोजनमा भएको ऐतिहासिक सांस्कृतिक महोत्सवको मूल ब्यानरमा सजाइएको थियो । यस्तो गुदीदार कार्यक्रम भएको मलाई चाहिँ आजसम्म थाहा छैन । त्यसैले म इटहरी उपमहानगरपालिकाले आयोजना गरेको इटहरी सांस्कृतिक महोत्सवका सन्दर्भमा गोडा चारेक शब्द राखिरहेछु ।
समाजलाई सुधार परिवर्तन र पल्टाउनका निम्ति दूरगामी कामहरू हुनैपर्छ । खोलो एउटै किनारा पकडेर बगिरहँदा त्यसले उर्वरता दिन सक्दैन । उल्टो दिशामा नदी बग्दा त्यो विनाशकारी चाहिँ हुनुहु‘दैन । त्यसैले निदाएको समाज ब्युँझाउन नयॉ ढङ्गले शङ्ख फुक्नै पर्छ । कला, साहित्यिक शङ्ख फुकेर व्यक्ति र समाजका सबै नकारहरू पखाल्नु पर्छ । डा. पोखरेलले भनेझैँ मनको मैलो कला साहित्यको साबुनले नै धुनुपर्छ ।
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले ‘मानिस ठूलो दिलले हुन्छ जातले हुँदैन’ भनेर लेखिदिएको र यसलाई बारबार पढेर हाम्रो मनको मैलो सफा हुन थालेको हो । त्यसैले यस कार्यक्रमको मूल नारा समावेश गर्ने स्रष्टा समन्वय समिति तथा यसका संयोजकलाई धेरै धेरै धन्यवाद छ । यस्तो काम यो मूलमन्त्र हृदयमा राखेर इटहरी उप महानगरपालिकाले एउटा अविष्मरणीय कार्यको शुरुवात गरेको छ ।
प्रदेश एक स्तरीय प्रतियोगितात्मक कविगोष्ठी, नृत्य, सङ्गीत र नाट्य प्रशिक्षण तथा विविध ४ विषयका कार्यपत्रसहित ५ दिनसम्म गरिएको यो कार्यक्रम अर्थपूर्ण रह्यो भन्नेमा विमति नरहला । त्यसमा पनि प्रा.डा. अभि सुवेदी, डा. भक्त राई, प्रसिद्ध नृत्यकार गोरे गुरुङ, प्रसिद्ध सङ्गीतकार इमन विक्रम सिंह, प्रसिद्ध कवि जसराज किराँती उपस्थित भएको कार्यक्रम अविष्मरणीय नहुने कुरै भएन । राज्यका तर्फबाट गरिएका यस्ता महत्वपूर्ण कार्यक्रमले जनता लाभान्वित त हुने नै भए । यसले इटहरीको स्थानीय सरकार र राज्यको योजनामा यस्ता सकारात्मक अभियानले निरन्तरता पाउने छ भन्नेमा दुई मत नरहला । यो समाज बादशाहहरूको क्रीडास्थल हो । शकुनीहरू मुसाको दुलोमा दरबार बनाएर चाल चाल्ने ऑखीझ्याल हो समाज जहॉ घिनलाग्दा खेलहरूको अमर्यादित प्रदर्शन हुने गर्दछ ।
तिनै बादशाहको शकुनी संस्कार बोकेर कतिपय सर्जकहरू हिँडिरहेको पनि देखिन्छ । हाम्रो सामाजिक गतिशीलताले एक्काइसौं शताब्दी नाघिसक्दा पनि उँभो फर्कन सकेको छैन । विकास दिनप्रतिदिन फड्को मारेर गइरहेछ । समाजको यो विकसित खुड्किलो गतिहीनताको चक्रब्युहमा फसिरहेछ । चेतना विहीन सुनका महल ठडिएका छन् । संस्कारविहीन सुकिलाहरू खुस्बु छर्दै हिँडेका छन् ।
आर्थिक समृद्धिको ढोका खोले पनि मानवीय उदात्त चिन्तन चेतना उजागर भइनरहेको यो अविकसित घडीमा शून्यताकै परिणतिको चेताभाष गराइरहेछ । यो अभावग्रस्त नियतिलाई नेटो कटाउन सिर्जनाको जरुरी छ । तर यस्ता सिर्जनाले समाजका सबै विकारहरू कलात्मक रूपमा पखाल्ने काममा केन्द्रित हुनुपर्छ । सिर्जनशील समाजको निर्माण भएन भने प्रगतिशील समाजको स्थापना हु‘दैन । त्यसो भएकाले सिर्जना नै समाजको मैलो पखाल्ने सफा पानी हो र त्यसैले सिर्जनशील, सचेत र सर्जक वातावरण बनाउने र त्यसलाई संरक्षण गर्नु समाजकै दायित्व हो ।
यो दायित्व इटहरी उपमहानगर पालिकाका प्रमुख द्वारिकलाल चौधरीले स्रष्टा र सिर्जनामैत्री भाव र उच्च जिम्मेवारीबोधका साथ निर्वाह गर्नुभएको छ । कार्यक्रममा यही शुभ सङ्केतको रसास्वादन गर्न निम्तो आएकाले म पनि सङ्गिनीका साथ तोकिएको स्थानमा पुगेँ । पुग्दा मध्याह्नको १२ बजेको हुँदो हो । गर्मीको मौसम, तातेको माहोल पसिना चिट्चिट् काटेर सहभागीहरू कार्यक्रम स्थलतिर दगुरिरहेथे, आउने आइरहेथे, खट्ने खटिरहेथे । कार्यक्रमले औपचारिकता लिन ढिलो गरिरहेको सङ्केत त्यो माहोलले दिइरहेथ्यो । कार्यक्रमका संयोजक प्रा.डा. बद्रीविशाल पोखरेल फुलेको कपाल टोपीले छोपेर मन्द मुस्कानका साथ अतिथिको स्वागतमा तल्लीन देखिन्थे ।
यस्ता सर्जक तथा बौद्धिक कार्यक्रममा अहिले नै बाक्लो उपस्थिति खोज्नु हुँदैन । उपस्थिति कमजोर हुनुमा कतै कविको स्रोता र पाठकलाई नै दिक्क र वाक्क पार्ने प्रस्तुति त होइन ? समीक्षा गर्नुपर्छ । निम्ता पाएर पनि कार्यक्रममा नआउनु भनेको साहित्यसित रिस गर्नु हो । त्यसको छनक र जनाउ यस कार्यक्रममा नपाइएको होइन । हामी पुगिसकेपछि अनौपचारिक कार्यक्रम अगाडि बढ्यो । कार्यक्रममा प्रभावशाली उत्कृष्ट १० कविताको वाचन पनि राखिएको रहेछ । तद्अनुसार वाचकले सहभागिता जनाउँदै कविता वाचन गर्दैथिए । औपचारिक कार्यक्रम शुरु हुनुभन्दा अघि पनि शून्य समयमा कविता र गीत वाचन र गायन चलेको थियो ।
बीचबीचमा डा.पोखरेल बडो ह‘सिलो, फूर्तिलो, गर्विलो शैलीमा उद्घोषणको नमुना प्रस्तुत गरिरहेका थिए । राजा बेइमान, नमारो रे नजरिया मैथिली गीतले रौचक रौनक माहौल बनाएको थियो । यस खालका प्रस्तुतिका कारण स्रोता तथा दर्शक मञ्चतिर एक टक लगाइरहेका थिए । राजा बेइमान ...गीत गायनमा अभिनयका साथ आक्रोश पनि थियो ।
यो गीत एउटी प्रेमिकाले आफ्नो प्रेमीलाई प्यारपूर्वक गाएको गीत हो तर यसलाई मेरो कविले भने ए बेइमान राजा मप्रति खराब नजर नलगाऊ, तिम्रो उठिबास होला भन्ने देख्यो । देख्न त पाइन्छ होला नि ! कार्यक्रम हलमा शीतल पङ्खाका ताँतीहरूले भेडेटारको चिसो हावा जम्मा गरेर हामीमाथि खन्याइरहेथे । त्यो उष्णतामा आनन्दको चिसो गुरॉस ढकमक्क फुलिरहेथ्यो । सर्जक यस्तै प्रतिकूल आनन्दमा रमाउने गर्दछ । प्रतिकूल यस अर्थमा यो दुनियाँ अनुकूल छैन । तर स्रष्टाहरूले सबै खालका प्रतिकूलतालाई अनुकूलतामा परिणत गर्छ र गर्नुपर्छ ।
पङ्खाको चिसो हावा खॉदै गर्दा चिनेजानेकाहरूको नमस्कार लिँदै गर्दा कार्यक्रमले औपचारिकता पाउँदै गयो । अतिथिको आसनग्रहण गराउँदै गए, उद्घोषण कला प्रवीण स्रष्टा कृष्ण अधिकारीले । सर्जक यस्ता जमघटमा रमाउँछ भनेर म बारम्बार भन्ने गर्दछु । त्यो मितिको दिन पनि रमाइलो थियो । म नरमाउने कुरै थिएन । कुवाको भ्यागुतो वर्षमा एकचोटि बाहिरिन्छ र त रमाउँछ । म त्यसैमा रमाउँछु । त्यो मितिमा पनि रमाएको थिएँ ।
रमाउनुको अलि बेग्लै कारण थियो । त्यो सिर्जनशील माहोलले, त्यो गौरवपूर्ण क्षणले मेरो सिर्जनालाई महत्व दिएर नगर प्रमुखले रु.२५ हजारसहित अभिनन्दन पत्र प्रदान गरेका थिए । यो सूचना र अवसर पाउँदा मेरो उदासले फुलेको केशराशि दङ्गदास भएथ्यो । हत्तपत्त नपाउँदो यो अवसरले म गद्गद् भइरहेँथे । यो हर्ष मेरा निम्ति अनर्थ बोकेर आएको थिएन । अभिनन्दन, सम्मानको भाषामा उच्च कोटीको परिचायक थियो । यसले प्रतिभाको जोश जॉगरलाई पुनर्जन्म गराउ‘छ । मलाई अभिनन्दन गर भनेर कसैले सिर्जनामा नङ््रग्रा खियाएको हु‘दैन ।
यदि कसैले त्यो पहिरिदिन्छ भने यो अस्वीकृत पनि हुन सक्दैन । मेरो सिर्जनालाई केशव सुनाम अध्यक्ष कार्यकालको प्रगतिशील लेखक संघ सुनसरीले अभियन्ता टोल विकास समितिसहित सबै वडाका टोल विकास समिति मिलेर देउसीभैलो खेलेर कविता सङ्ग्रह प्रकाशन गरिदिएको गुन पनि छ । अत्यन्त प्रतिकूल शारीरिक अवस्थाका बाबजुद म सिर्जना गर्दछु । सिर्जना गर्छु पनि के भन्ने मेरा दुई छोराछारी भानु र एलिना सापकोटो मेरा दुई हात हुन् ।
मैले भनेको उनीहरूले लेखिदिने हुन् । यो मेरा निम्ति अत्यन्त कठिन कार्य हो, जो म सहजतापूर्वक स्वीकार गर्ने गर्दछु । शरीरले कर्म गर्न नसके पनि सोचले सत्कर्म गर्छु भनेर मैले सङ्कल्प गरेको छु । यही सङ्कल्प अभिनन्दित भएकामा म गर्व गर्दछु । स्रष्टा अभिनन्दन, सम्मान र पुरस्कारको भोको हु‘दैन तथापि यसले सिर्जनशीलतालाई सर्वदा उर्वर राख्न प्रेरित गरिरहन्छ । इटहरी उपमहानगरपालिकाले यो एउटा अति नै सराहनीय कामको थालनी गरेको छ ।
सांस्कृतिक पाटो उजागरको विषय बन्नु आफँैमा गौरवीय कदम हो । राज्यका तर्फबाट स्रष्टा सम्मानित हुनु भनेको ऊ नमर्नु हो । सम्मान मात्र नभएर सिर्जनशीलतालाई उत्प्रेरित गर्ने अरु हरेक पाटाको संरक्षण गर्नु राज्यको परम् कर्तव्य हो । यो प्रशंसनीय काम भएको छ । कमी कमजोरी त्रुटि भए होलान् । पहिलो पल्ट भएकाले र पनि यो अविष्मरणीय अभियानका रूपमा चित्रित भएको छ । यसले निरन्तरता पाइरहे स्रष्टा र सिर्जनाले पनि सम्मानित भएको महसुस गर्छ ।
दुर्गा पार्टी प्यालेसको भित्री प्राङ्गणमा कार्यक्रमले गति लिइरहेथ्यो । १० उत्कृष्ट कवितामध्ये ४ उत्कृष्ट कविता छनोट भइरहेका थिए । प्रासङ्गिक शृङ्खला अघि बढ्दै गयो । आनन्द अझ रसिलो बन्दै गयो । म ढल्दै, गल्दै गए‘ । उद्घोषकले अभिनन्दन हुने सूचना सुनाए । नगरपालिकाका मेयर, उपमेयरले मलाई अभिनन्दनको प्रमाणस्वरूप अबिरको टीका सहित नगद पुरस्कार र अभिनन्दनपत्र हस्तान्तरण गरे । म ओसिएको शरीरभित्र तातेर तप्पतप्प जल्न थालेँ ।
मैले रचेको जीवन गीत बज्दै थियो । उद्घोषकले मेरो तेस्रो कविता सङ्ग्रहको एउटा कविता वाचन गर्दै थिए । म ऑखा चिम्लिएर कताकता हराइरहँदा राजु केसीले मप्रति शब्द समर्पण गरेको सुनें । नगरपालिकाका मेयर उपमेयर लगायतको सर्जक र सिर्जनामैत्री भावनासहितको योजना, अधिकृतसहितको यो पहल निश्चय नै आभारयोग्य छ ।
(लेखक इटहरी निवासी फरक क्षमता ÷विकट अपाङ्गताका विशिष्ट प्रतिभाशाली सर्जक हुन् । – सम्पादक)
_1720278409.jpg)
