विराटचोकः सानैदेखि नाच्ने रहर थियो उनमा । तर एउटा अकल्पनीय दुर्घटनाले उनलाई फरक क्षमताको चर्चित कलाकार बनाइदियो । सुन्दर हरैंचा वडा नम्बर ५ की नीलम ढुङ्गान आज त्यही नृत्यका कारण देशविदेशमा चर्चित छिन् । मेला र महोत्सवको सिजनमा उनलाई कार्यक्रममा जान भ्याइनभ्याइ हुन्छ । आत्मबल दरो हुने हो र उचित वातावरण पाउने हो भने अपाङ्गता भएका व्यक्तिले पनि विश्व हल्लाउन सक्छन् भन्ने धेरै उदाहरण छन् । त्यस्तैमा पर्छिन् नृत्य कलाकार नीलम ढुङ्गाना ।
दुर्घटनामा परेर एउटा खुट्टा गुमाउँदा पनि सफल नृत्य गर्ने कलाकार नीलम ढुङ्गाना सबैको लागि उदाहरणीय व्यक्ति हुन् । २०७३ सालमा नेपाल सरकारको राष्ट्रिय युवा प्रतिभा पुरस्कारबाट समेत सम्मानित भएकी ढ्ङ्गानाको सफलताको यात्राको बाटो भने त्यति सहज छैन । उनको जीवनी कहालीलाग्दो छ ।
२०६४ सालमा एसएलसी परीक्षाभन्दा अगाडि लिइने सेन्ट अप टेस्ट परीक्षा दिन घरबाट इटहरी स्कुल हिँडेकी नीलम र उनकी साथीलाई इटहरी र सुन्दरहरैंचाको सिमानामा रहेको बुढी खोलाको पुलमा ट्रकले ठक्कर दियो । साथीको घटनास्थलमै ज्यान गयो भने उनको एउटा खुट्टा सदाका लागि गुम्यो । ‘म पुलको रेलिङ लगाइएको स्थानबाट रेलिङ समाउँदै जाँदै थिए भने साथी तल सडकबाट हिँडिरहेकी थिइन्’, १ मार्च अर्थात् विश्व ह्वील चेयर दिवसको दिन उनले त्यो दुर्घटनाको स्मरण गरिन्, ‘पछाडिबाट आएको ट्रकले हामीलाई ठक्कर दियो । म रेलिङमा च्यापिएर पुलमा झुण्डिएँ । पछि मानिसहरू आएर हाम्रो उद्धार गरे । म बेहोश भएकी थिइनँ । मेरो खुट्टा चुँडिएको थियो । त्यो पनि म हेरेरहेकी थिएँ । खुट्टा चुँडिएको देख्नासाथ मैले सम्झिएँ, अब मेरा नाच्ने दिन सकिए ।’
पुलको रेलिङमा जोतिएको ट्रकलाई हटाइयो । उनकी साथीको प्राण उडिसकेको थियो । उनलाई उपचारका लागि बीपी कोइराला स्वस्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान धरानमा राखियो । ३ महिना उपचार गरेपछि उनी घर फर्किइन् । एसएलसी परीक्षा पनि उनले अस्पतालबाटै दिइन् । एसएलसी पास भइसकेपछि उनले इटहरीको सुषमा गोदावरी कलेजबाट १२ कक्षा उत्तीर्ण गरिन् । अपाङ्गता भएकै कारणले उनले परिवार र समाज कतैबाट पनि विभेद भोगिन् ।
खुट्टा गुमाएपछि नीलमलाई अब जीवनमा केही गर्न सकिँदैन जस्तो लागेको थियो । दुर्घटना भएकै बेला नृत्यको भविष्य सकियो भन्ने लागेको थियो उनलाई । तर उनका बुबा दधिराम ढुङ्गानाले सधैँ उनलाई हौसला दिइरहन्थे । अहिलेको जमानामा कृत्रिम खुट्टा प्रयोग गरेर पनि विभिन्न काम गर्न सकिन्छ भनी बाबुले छोरीलाई ढाडस दिइरहन्थे । त्यसपछि उनी अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको हकहितको लागि काम गर्ने अभियानकर्मी भीमा खतिवडा र मीना आचार्यको सम्पर्कमा पुगिन् । उनीहरूले लामो समयदेखि सुन्दरहरैंचा र आसपासलाई आफ्नो कार्यक्षेत्र बनाएर फरक क्षमता भएका व्यक्तिहरूका अधिकारका लागि विभिन्न अभियानहरू सञ्चालन गर्दै आएका थिए । उनीहरूको हौसला र प्रेरणाले गर्दा बिस्तारै उनी अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको अधिकारका लागि काम गर्न थालिन् । यसै सिलसिलामा उनी साबिक दुलारी गाविसमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको समूहको अध्यक्ष भएर काम गरिन् । काम गर्ने सिलसिलामा विभिन्न सामाजिक व्यक्तित्वहरूसँग भेट हुँदै गयो । जसले गर्दा उनलाई काम गर्ने थप हौसला बढ्दै गयो ।
यसै सिलसिलामा सन् २०१३ को डिसेम्बरमा अपाङ्गता दिवसको अवसरमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको विराटनगरमा भएको कार्यक्रममा सबै क्षेत्रका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले आफ्नो कला देखाउने कुरा भयो ।
‘पहिले त म पनि नाच्थेँ’ भनेर उनले भनेकी मात्र थिइन् सबैले उनले अब तिमीले नाच्नुपर्छ भन्न थाले । केही दिनको छोटो तयारीपछि उनी कार्यक्रमको दिन स्टेज चढिन् । खुट्टा कामिरहेको थियो । ‘वसन्त नै बस्न खोज्छ यहाँ लोलाएर ....’ बोलको माइतीघर चलचित्रको गीतमा उनले त्यही कार्यक्रममा पहिलो पटक नाचिन् । गीत बजेपछि नाच्न थालेकी उनले गीत सकिएको पत्तै पाइनन् । त्यो नाचेको भिडियो सामाजिक सञ्जालमा भाइरल नै भयो । त्यसपछि विराटनगरको महोत्सवमा उनले नृत्य देखाउने अवसर पाइन् ।
पछि बिस्तारै पूर्वका विभिन्न ठाउँमा उनलाई बोलाउन थालियो । बिस्तारै देशभरका विभिन्न ठाउँमा बोलाउन थालियो । देशभर हुँदै उनले विदेशमा अष्ट्रेलिया, बेलायत, मलेसिया, हङकङ, कतारलगायतका ठाउँमा पनि उनले नृत्य गर्ने अवसर पाइन् ।
नाचेर पनि कमाइ हुन्छ भन्ने उनले बुझ्न थालिन् । ‘आत्मबल दरो भयो भने अपाङ्गताले काम गर्न नछेक्ने बताउँछिन् उनी । अहिले बनेका संरचना कत्तिको अपाङ्गतामैत्री छन् भन्ने प्रश्नमा उनी भन्छिन् अहिले बनेका केही भवन अपाङ्गतामैत्री भए पनि धेरै ठाउँमा समस्या छ भन्छिन् उनी । तर पनि सार्वजनिक यातायातमा अहिले पनि अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई देख्नेबित्तिकै गाडी नरोक्ने, हेपेर बोल्ने लगायतका समस्या रहेको उनी बताउँछिन् । सरकारले अहिले लक्षित वर्गलाई छुट्याएको बजेट कत्तिको प्रभावकारी भएको छ भन्ने प्रश्नमा अहिलेका कार्यक्रमहरू प्रभावकारी भएको बताउँछिन् उनी । धेरै अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले अहिले सीप सिकेर केही न केही काम गरिरहेको उनी बताउँछिन् । नृत्यले उनलाइ यो परिचय दिएकाले भविष्यमा यसैमा रमाउने उनको योजना छ । यसका अलवा उनको जीवनमा आधारित ‘नीलम’ भन्ने छोटो फिल्म पनि बनेको छ । हाल उनी काठमाडांैको फिनिक्स कलेजमा स्नातकोत्तर तहको दोस्रो वर्षमा अध्ययनरत छिन् ।
