इटहरीः धनकुटा नगरपालिकाले दोस्रो एभोकाडो महोत्सवको आयोजना गरिरहँदा धनकुटा नगरपालिका वडा नम्बर ३ वारिपात्लेका गोपाल वाग्ले एभोकाडोको स्टलमा साना बोतलमा तेल राखेर यसको फाइदाको बारेमा सुनाउँदै थिए । गोपालकी जीवन सङ्गीनी पनि सँगै थिइन् । धनकुटाले एभोकाडो देखेको निकै भयो । फलाएर बेच्न थालेको भने त्यत्ति धेरै भएको छैन । देशका विभिन्न ठाउँ पुगेर एभोकाडो चखाउँदै यसको महत्व बुझाउन गोपाल वाग्लेले गरेजति मेहनत कसैले गरेको छैन ।
एभोकाडो कस्तो फल हो ? यसबाट के के फाइदा हुन्छ भन्ने पनि धेरैलाई जानकारी छैन । त्यही भएर पनि फल देख्नेबित्तिकै खाउँखाउँ लाग्दैन । अहिले विस्तारै मान्छे एभोकाडोको बारेमा शिक्षा लिँदैछन् । धनकुटा जिल्ला भने एभोकाडोको राजधानी भनेर त्यहाँको स्थानीय सरकारले घोषणा गरेको ठाउँ हो । कुनै बेला ५ रुपैयाँ प्रतिकिलो पनि नबिक्ने एभोकाडोलाई अहिले मान्छेले ४ सय देखि ५ सय रुपैयाँ प्रतिकिलोसम्म तिरेर किन्ने र खाने गरेका छन् । धनकुटालाई एभोकाडोको राजधानी बनाउन केही न केही योगदान गोपालले पनि गरेका छन् । उत्पादन धेरै भएर खेर जाने अवस्था आएपछि यसबाट के के बनाउन सकिन्छ भनेर आफ्नै खोज र अनुसन्धानबाट गोपाल वाग्लेले एभोकाडोको तेल तयार गरेका छन् । अहिले नै यसको प्रशोधन गर्ने र यसबाट उत्पादन गर्न सकिने थुप्रै परिकार धनकुटाले अहिले देखेको छैन तर देख्ने क्रममा छ । यसरी धनकुटालाई मात्र नभएर नेपाललाई नै एभोकाडोको तेल पनि हुन्छ भनेर सिकाउने वाग्लेलाई हामीले उनको घरमै भेट्यौँ । धनकुटाकै कृषि विकास कार्यालयमा जागिर खाएर पेन्सनमा अवकास लिएका वाग्ले कृषि कर्ममा निकै डटेर लागेका रहेछन् ।
चार भाइृ छोरा र छोरीका पिता वाग्लेलाई उनकी जीवन सङ्गीनीले हरप्रहर साथ दिएकी रहिछन् । वाग्लेका छोरा लोकेन्द्र आयोजक नै भएका कारण महोत्सवमा डटेरै खटिरहेका थिए । हामीले गोपाललाई एभोकाडोलाई चिनाउन उनले गरेको संघर्षको बारेमा सोध्यौँ । २०३२ सालमा १ जना विदेशीले एभोकाडोको दाना बोकेर धनकुटा ल्याएका बखत आफूलाई एक चानो चाख्नका लागि दिएको वाग्ले सुनाउँछन् त्यो चानोले उनलाई दिनभर आनन्द दिएको रहेछ । गोपालले थाहा पाउँदा पाख्रिबासमा रहेको कृषि अनुसन्धान केन्द्रमा २ वटा एभोकाडोको बिरुवा रोपिएका थिए रे । एभोकाडोको खोजीमा गोपाल काठमाडौँसम्म चाहारेका रहेछन् । ललितपुरको सानेपामा केही एभोकाडोको बोट भेटिएको रहेछ तर त्यहाँ त्यसको महत्व थाहा नहुँदा वाक्क भएका रहेछन् । त्यो पनि हामीलाई गोपालले सुनाए । बिस्तारै बिरुवा बटुल्दै गोपालले एभोकाडो फलाउन थालेका रहेछन् । पछि एभोकाडो फल्न त थाल्यो आफुलाई बाहेक अरुलाई मन पर्दैन । अव आफूले मात्रै खाएर नसक्ने अवस्था आएपछि अरुलाई चखाउँदै हिँडेछन् । कुनै बेला विराटनगरको जिल्ला विकास समितिमा भएको एक कार्यक्रममा १० किलो एभोकाडो साथमा चिनी र कालो नुन लिएर गएको गोपाल सम्झिन्छन् ।
चखाएर मन पराउनेहरुलाई किन्न र बिरुवा रोप्न हौसाउने गरेको गोपालले हामीलाई सुनाए । कुनै बेला नेकपा एमालेको कार्यक्रममा पनि एभोकाडो चखाउन गएको अनुभव वाग्लेलाई छ । कति बेला इटहरीको पश्चिम जाने चोकमा बसेर काट्दै चखाउँदै गर्दा अपरिचितले के ख्वाउन लागे भनेर मान्छेहरु डराउने गरेको समेत गोपाल सुनाउँछन् । आफू कृषि विकासको कर्मचारी भएकै कारण पनि गाउँगाउँमा जान र एभोकाडोको बारेमा जनचेतना जगाउन सहज भएको वाग्लेको बुझाइ छ । कुनै बेला गोपालले भारतको सिक्किममा एभोकाडोको दाना कोसेली पठाएका थिए । त्यसै भएकाले पनि सिक्किमबाट एभोकाडोको बिरुवा लिन मान्छेहरु धनकुटासम्म आएको उनी सुनाउँछन् । गर्दै जाँदा गोपालले एभोकाडोको जङ्गल नै बनाए । घरबारीबाहेक सबै एभोकाडो थियो । टनाटन फल्यो तर कसैले नखाँदा ५ रुपैयाँ किलोसमेत बिक्न छोड्यो । यसरी एभोकाडो बिक्नै छोडेपछि गोपालले भोजपुरबाट ४ जना मान्छे ल्याएर ६३ वटा एभोकाडोको रुख काटेका रहेछन् । त्यसको २ वर्ष पछि धनकुटामा पहिलो एभोकाडो महोत्सव भयो । महोत्सवपछि एभोकाडोमा माग ह्वात्तै बढ्न थाल्यो । अहिले त्यो ६३ वटा रुख काटेको वाग्लेलाई ठूलो पछुतो छ ।
अहिले एभोकाडोको महत्व बुझेपछि पहिला एक दाना खाइदेउ न भन्दा नखानेले २ सयभन्दा बढी एभोकाडोको बिरुवा रोपेको गोपाल सुनाउँछन् । फल फल्ने तर फलले जति भाउ पाउनुपर्ने हो त्यत्ति नपाउने भएपछि गोपालले विकल्पको रुपमा एभोकाडोलाई काटेर त्यसको गुदीलाई राम्ररी सुकाएर तोरीको तेल पेल्ने कोलजस्तै घरेलु कोलमा एभोकाडोको तेल निकाल्न थालेका रहेछन् । त्यसको भित्री दाना निकालेर बिरुवाको लागि बोक्रालाई मलको लागि प्रयोग गर्ने गरेको बताए । आफूले एभोकाडोलाई घरायसी तवरबाटै तेल निकाल्न थालेपछि नगरपालिकालाई पनि सुनाएको र अहिले एभोकाडोको तेल प्रतिलिटर २ हजारमा बेच्ने गरेको गोपालले हामीलाई सुनाए । यही मङ्सिर ४ र ५ गते एभोकाडो महोत्सव चलिरहँदा पहिलो दिन गोपालले ६ हजार ७ सय रुपैयाँको तेल बेचेका थिए । एभोकाडोको तेल तरकारी पकाउन, दुखेको जिउमा मालिस गर्न, खान सबै कामका लागि उपयोगी र स्वास्थ्यवद्र्धक भएको वाग्ले दम्पत्तिको भनाइ छ ।
एभोकाडोको विकासका लागि बङ्गलादेशमा गएर राष्ट्रिय स्तरको सम्झौता गर्न सके देशले निकै फाइदा लिन सक्ने गोपाल सुनाउँछन् । ओम शान्तिबाट आफूले भारतको फरुकावादमा लगेर समेत बिरुवा रोपेको गोपालले सुनाए । आफूलाई भारतको माउण्ट टापुमा एभोकाडोको खेति नै गर्ने अवसर आएको उनले हामीलाई सुनाए । एभोकाडोलाई पानी नजम्ने तराईको भाग उपयुक्त हुने गरेको बताउने गोपाल एभोकाडो, ड्रागन फ्रुट र सुनकागति रोप्न सके तराईले विकासको फड्को मार्ने बताउँछन् । अब एभोकाडोको राम्रो जातलाई ग्राफ्टिङ्ग गर्ने योजनामा रहेको वाग्ले एभोकाडोलाई छतमै रोपेर पनि आफूलाई खानको लागि उत्पादन गर्ने बताउँछन् । प्राङ्गगारिक मलको प्रयोग गरेर विभिन्न प्रकारका बिरुवाको उत्पादन गरिरहेको वाग्ले परिवार अबको क्रान्ति कृषिबाटै सम्भव रहेको बताउँछ ।
