इलाम/ इलाममा सूर्योदयको दृश्य देखिने ठाउँ सीमित छन् । केही त्यस्ता ठाउँ छन्, जहाँबाट सूर्योदय र सूर्यास्त मात्र होइन ३ देशका हिमाल आँखै अगाडि देखिन्छ । पाँचथर, इलाम र भारतको पश्चिम बंगाल राज्यको सीमावर्ती क्षेत्र सन्दकपुर इलाम सदरमुकामबाट ४५ किलोमिटर उत्तर ३ हजार ६ सय ३६ मिटर उचाइमा छ । सन्दकपुर गाँउपालिका–४ मा पर्ने यस ठाउँबाट सर्वोच्च शिखर सगरमाथादेखि तेस्रो अग्लो हिमाल कञ्चनजंघा देखिन्छ । त्यति मात्रै होइन सिक्किमको पाण्डिम र भुटानको कुलाकांग्री हिमालसमेत त्यहाँबाट देखिन्छन् । पूर्वी हिमशृंखलामा पर्ने साढे ६ हजार मिटर उचाइ माथिका अरु २ दर्जन बढी हिमचुचुरा पनि मज्जाले देखिन्छन् । भारतको सिंहलिला नेसनल पार्कसँग जोडिएको सन्दकपुरबाट पश्चिमउत्तरतिर ल्होत्से, मकालु, कुम्भकर्ण हिमाल नजिकै देखिन्छन् । सन्दकपुरबाट उत्तरतिर फर्किंदा सिक्किमका पाहुन्द्री, सिनोल्चु र जोङसङ हिमाल झन् नजिक लाग्छन् ।

पूर्व हेर्दा भुटानका कुलाकांग्री र जोमलरीसहित एक दर्जन हिमचुचुरा देखिन्छन् । मौसम खुलेका बेला सगरमाथादेखि कुलाकांग्री सम्मका हिमचुचुरा एउटै रेञ्जमा देख्न पाउँदा सन्दकपुर आउने पर्यटक रमाउँछन् ।

सन्दकपुर क्षेत्रमा यति धेरै विविधता भए पनि आम्दानी भने भारतीय पक्षले लिइरहेको छ । ‘नजिकको तीर्थ हेला’ भनेझैं नेपालले भने पत्तै पाएको छैन । नेपाल– भारत सिमाना भएकाले भारतीय पर्यटकहरुको आगमन उच्च रहने गर्दछ । भारतीय पर्यटकहरुको ट्रेकिङको लागि सिम्लापछिको उत्कृष्ट गन्तव्य सन्दकपुर रहेको टुर गाइडहरु बताउँछन् ।

तेस्रो देशका पर्यटकहरु क्याम्फायर गर्दै सन्दकपुर, नेपाल–भारत सिमाना फालौट, पाँचथरको तिम्बुपोखरी हँुदै कञ्चनजंघा आधारशिविरसम्म पैदल यात्रा गर्ने गर्दछन् । भारत सरकारले ट्रेकिङ गर्न चाहने आफ्ना नागरिकहरुको लागि शीतकालीन क्याम्पहरुको आयोजना समेत गर्दै आएको कालपोखरीका होटल सञ्चालक पेम्बा शेर्पाले बताए ।

कात्तिकदेखि बैशाख महिनासम्म सन्दकपुरमा दृश्यावलोकनका लागि पर्यटकको घुइँचो लाग्दछ । विशेष गरेर पुस, माघमा हिउँ खेल्न हजाराँैको संख्यामा पर्यटकहरु सन्दकपुर पुग्ने गरेको शेर्पाले बताए । ‘दृश्यावलोकनका लागि नेपाली भूमि प्रयोग गर्नुपर्छ तर पर्यटकका लागि पर्याप्त होटल र पूर्वाधारको विकास छैन । यही कारण पर्यटकबाट हुने आम्दानी जति भारतले लिने गरेको छ ।’ माबुका स्थानीय सिद्धि गरुङले भने । नेपालतर्फ दुईवटा मात्र होटल छन् भारततर्फ सन्दकपुर बजार छ । पर्यटकहरु नेपालको भूमिबाट सूर्योदयको दृश्यावलोकन गर्छन् र भारततर्फका होटलमा गएर खाने, बस्ने गर्छन् । भारततर्फ पश्चिम बंगाल सरकार मातहतका आधा दर्जन कार्यालयका अतिरिक्त पर्यटकलाई आवासगृह, होटलसमेत छन् । नेपाली भूभागको बाटो राम्रो नभएका कारण अधिकांश आन्तरिक पर्यटकसमेत भारतीय बाटो हुँदै सन्दकपुरसम्म पुग्न बाध्य छन । बर्खाको समयमा नेपाल तर्फको बाटो हिलाम्मे हुने भएपछि सन्दकपुर पुग्ने पर्यटकहरुले भारतको मानेभञ्ज्याङको बाटो प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यता छ ।

सन्दकपुरको पर्यटन प्रवद्र्धनका लागि नेपालको सरकारको उपस्थिति शून्य छ । भारतले सुरक्षाको लागि एसएसबी क्याम्प नै खडा गरेको छ भने नेपाल पक्षबाट सुरक्षाको कुनै प्रबन्ध छैन ।

पुराना गाडी निषेधले नेपाली पर्यटकलाई सास्ती
गत चैत १ गतेबाट २० बर्से पुराना गाडी चलाउन प्रतिबन्ध लगाएपछि सन्दकपुर पुग्ने नेपाली पर्यटकहरुले सास्ती भोग्नु परेको छ । सरकारले प्रतिबन्ध लगाए पनि त्यहाँसम्म पुग्ने विकल्प नभएपछि गत चैत ५ गते प्रतिनिधिसभा सदस्य तथा पूर्वप्रधानमन्त्री झलनाथ खनाल ५० वर्ष पुरानो ल्यान्डरोभर चढेर सन्दकपुर पुगेका थिए । ल्यान्डरोभर बाहेकका सवारी साधन सन्दकपुर पुग्न समस्या हुने भएकाले पर्यटकहरुले सास्ती खेप्नुपर्ने स्थानीय सिद्धि गुरुङ बताउँछन् ।

भारतले सन्दकपुरसम्म पर्यटक ल्याउन–लैजान तिनै ५० वर्ष पुराना ल्यान्डरोभर गाडी प्रयोग गरिरहेको छ । तर, नेपालमा भने प्रदूषणको कारण देखाउँदै सरकारले यस्ता सवारी रोक लगाएपछि पर्यटनमा प्रत्यक्ष असर पुगेको व्यवसायी बताउँछन् । ‘सरकारले सहरी क्षेत्रलाई मात्र हेरेर गरेको पुराना सवारी रोक्ने निर्णयले इलाममात्र होइन, पूर्वी पहाडका दर्जनौं पर्यटकीयस्थल अब सुनसान भएका छन्,’ पूर्वेली जिप तथ ट्याक्सी व्यवसायी संघका अध्यक्ष ग्रीष्म सुब्बाले भने, ‘पुराना हुँदैमा कुनै सवारी साधन वातावरण प्रतिकूल हुँदैनन् । हचुवाका भरमा गरिएको निर्णयले करोडौंको पर्यटन बजारमा असर पु¥याएको छ ।’