रुषा थापा
पछिल्लो समय सहकारी संघसंस्थाका सञ्चालक र सहकारी विभागकै मिलोमत्तोमा बचतकर्ताको बचत फिर्ता नगरिएको गुनासो प्रशस्तै सुनिन्छ । विभागका उपरजिष्ट्रार एंव सूचना अधिकारी टोलराज उपाध्यायले सहकारीका सञ्चालकसँगको मिलोमत्तोमा बचतकर्ताको रकम फिर्ता गराउन त पहल गरेका छैनन् नै साथै उजुरी समेत लिने नगरेको सहकारी पीडित बचतकर्ताहरु बताउँछन् ।
यता, बचत फिर्ता माग्न जाँदा सञ्चालकहरु हामीले सहकारी विभागका उपरजिष्ट्रार उपाध्याय, प्रहरीका डिएसपी, एसपी, मेयरलगायत चिनेका छौं भन्दै बचतकर्तालाई उल्टै धाकधम्की दिइरहेका छन् । तर, यस्ता सहकारी सञ्चालकलाई न सहकारी विभागले समात्छ न प्रहरीले ।
सहकारीको दर्ता खारेज गर्नु त परको कुरा हो । केही महिनाअघि एउटा सार्वजनिक कार्यक्रममा राष्ट्रिय सहकारी महासंघका अध्यक्ष मिनराज कडेंलले सरकार नै आफुहरुको पक्षमा रहेको दाबी गरेका थिए । उनको बोलाई र कुरा सुन्दा सहकारीका सञ्चालकहरुले जे गरेपनि सरकार चुपचाप बसिरहने स्पष्ट हुन्थ्यो ।
अहिले दिनहुँ दुई हजारभन्दा बढी सहकारी पीडित बचतकर्ताहरु सहकारी विभागमा उजुरी हाल्न पुग्छन् । तर, विभाग प्रदेश, नगरपालिका, प्रहरी चौकीमा जानुस् वा विभिन्न डकुमेन्ट पुगेन भनेर बचतकर्तालाई फिर्ता पठाउँछ ।
त्यस्तै, नगरपालिका, गाउँपालिका, प्रहरी चौकीलगायतमा पनि उजुरी दिनेको लाम छ । त्यहाँ पनि बचतकर्ताहरुलाई फिर्ता पठाइन्छ । अहिले बचतकर्ताको रकम फिर्ता गराउन सरकारका सम्बन्धित निकायले चासो नदेखाउँदा सजिलै यहाँ सहकारी महासंघ र सरकारको मिलोमत्तो रहेको स्पष्ट हुन्छ ।
३५ हजारबढी सहकारी संघसंस्थामा करोडौं बचतकर्ताको खर्बो रकम डुब्दा पनि सहकारी मन्त्री रन्जिता श्रेष्ठलाई मतलब छैन । मन्त्री श्रेष्ठ र प्रधानमन्त्री प्रचण्डलाई एउटै कुराको मतलब छ त्यो हो, खेतीयोग्य जमिनको छिटोभन्दा छिटो कित्ताकाट फुकुवा गरेर कमिशन खाने ।
अहिले बजारमा जग्गा दलाली र बिचौलियाहरु आफुहरुले करोडौं खर्च गरेर जग्गाको कित्ताकाट फुकुवा गरेको दाबी गर्छन् । मुलुकभरका ९० प्रतिशत खेतीयोग्य जमिन घर र बाटोले मासिसकेको छ । जसोतसो बचेको १० प्रतिशत पनि जग्गाको कित्ताकाट खुलेपछि बच्ने सम्भावना निकै कम भएको छ ।
तर, अहिलेपनि भूमि सुधार, सहकारी तथा गरिबी निवारण मन्त्री श्रेष्ठ र प्रधानमन्त्री प्रचण्डले यसतर्फ ध्यान दिएका छैनन् । अहिले सहकारीले बचतकर्ताको रकम फिर्ता नगर्नु कुनै नौलो कुरा भएन । तर, बचत फिर्ता नगरेपनि सहकारीका सञ्चालकहरु सञ्चारमाध्यमको अगाडि आफुहरुले रकम फिर्ता गर्दै आएको दाबी गर्छन् ।
पछिल्लो समय अधिंकाश सहकारी भागिसकेका छन् । यता, नभागेकाहरुले पनि बचतकर्ताको रकम फिर्ता गरेका छैनन् । सहकारीको कर्जा लगानी घरजग्गा, गाडी र सेयरमा थियो । तर, यसमा मन्दी आउनेबित्तिकै यीनीहरु रातारात फरार हुन थाले ।
दुई वर्षअघि आनाको ४० लाखमा किनेको घडेरी अहिले पैसाको खाँचो परेर त्यसको आधा मूल्यमा बेच्छुभन्दा पनि बिक्दैँन । यता, ३२ सयमा किनेको सेयर सय रुपैयाँमा बिक्री हुदैँन त २० लाख हालेको गाडी ५ लाखमा जादैंन । घरजग्गा, गाडी र सेयरमा आएको मन्दीको प्रभाव सिधैं सहकारी संघसंस्थालाई परेको हो ।
सर्वसाधारण जनता र व्यापारीहरु अहिले सहकारी संघसंस्थामाथि विश्वास गर्दैनन् । उनीहरु दिनको २० रुपैयाँ राख्न पनि तयार छैनन् । सहकारी पैसा खाइदियो भनेर पसलैपिच्छे गुनासो गरिएको सुनिन्छ । यता घरैपिच्छे बचतकर्ताहरुको रुवाबासी भएको छ ।
जोकोही अहिले भन्छन्, ‘सहकारी सञ्चालन गर्नेहरु ठग, चोर र बिचौलिया हुन् ।’ एउटा सहकारीमा एकै बचतकर्ताको २० हजारदेखि १५ करोड रुपैयाँसम्म डुबेको छ । तर, अब रुएर, कराएर त त्यो रकम फिर्ता आउँदैन नि त ।
अहिले आज जाँदा सहकारी खुल्ला हुन्छ त भोलिपल्ट जाँदा राति नै सामान लिएर फरार भएको थाहा पाइन्छ । त्यस्तै, घरबाहिर बोर्ड झुण्डाएपनि भित्र महिनौं दिनदेखि ताला हुन्छ । कार्यालय खुल्ला भएकाले पनि बचत फिर्ता गर्न सक्दैँनन् ।
सहकारी संघसंस्थाले बाटोमा मकै बेच्नेदेखि सरकारी कर्मचारी, पत्रकार, नेतालगायत सबैलाई ठगेको छ । यसरी जनता आफ्नो बचत डुबेर चिन्तित हुँदा सहकारी विभागका उपरजिष्ट्रार टोलराज उपाध्य, सहकारी मन्त्री रन्जिता श्रेष्ठ र प्रधानमन्त्री प्रचण्डको कमाउधन्दा चलिरहेको छ ।
अहिलेपनि विज्ञापन बोर्डले सहकारीमा पैसा नराख्नुस् भनेर सचेत गराएको छ । यता सहकारी विभाग त झन सहकारी सञ्चालकहरुकै हितमा काम गर्ने गर्छ । सहकारीका सञ्चालक, अध्यक्ष र कर्मचारी अहिले बाटो हिड्दा पनि मुखमा मास्क लगाएर नचिन्ने स्वरुपमा हिड्छन् ।
आक्रोशमा आएर बचतकर्ताले कालोमाटो दलिदिने र जुत्ताको माला लगाइदिने डर उनीहरुमा छ । केही दिनअघि धनुषामा बचत फिर्ता नगरी भागेका सहकारीका अध्यक्षलाई बचतकर्ताहरुले बाटोमै नाङ्ग्रै बनाएर प्रहरीलाई बुझाए ।
त्यसैगरी, केही महिनाअघि भक्तपुरको गठ्ठाघरमा बचतकर्ताहरुले सहकारीको सञ्चालकलाई कालोमोटो दलेर जुत्ताको माला लगाइदिएर बजार घुमाएका थिए । सरकारले बचत रकम फिर्ता नगर्ने यस्ता सञ्चालक, अध्यक्षमाथि कारबाही नगरेपछि बचतकर्ताहरु आफैं उत्र्रिएका हुन् ।
अहिले सहकारीका बजार प्रतिनिधि, सञ्चालक र अध्यक्ष कहँी कतै देखिएमा बचतकर्ता वा सर्वसाधारण ठग, चोर र दलाली आएको भन्छन् । सहकारी सञ्चालन गर्न दिने घरधनीहरु अहिले त्रासित छन् । उनीहरुले भाडा त पाएका छैनन् नै तर आफ्नो घर तोडफोड हुने डरले झनै चिन्ता बढाएको छ ।
त्यसैले, कतिपय घरधनीहरु अहिले वर्ष दिनको भाडा मिनाहा गरेर सहकारी धपाइरहेका छन् । पहिला पहिला मिनपावर कम्पनी भन्नेबित्तिकै घरधनीहरुले घर भाडामा दिदैंनन् थिए । त्यसरी नै अहिले सहकारी सञ्चालन गर्ने भन्यो भने घर भाडामा पाइदैँन ।
अझै पनि कति सहकारीहरुले आफ्नो घरजग्गा, गाडी र सेयरमा भएको लगानी सुरक्षित रहेको र भवन समेत आफ्रनै रहेको दाबी गर्दै बजारबाट पैसा पठाएका छन् । यता कति सहकारीले बजार प्रतिनिधिमार्फत बचतकर्ताबाट पासबुक उठाएर पासबुक नै जलाउने, फ्रयाँक्ने काम गरिरहेका छन् ।
यसैले अब बचतकर्ताहरुले आफुसँग भएको पासबुक सहकारीलाई दिनुहुदैँन । पासबुक नभएपछि न सहकारी विभागमा उजुरी दिन सकिन्छ न नगरपालिका, गाउँपालिका र प्रहरी चौकीमा । पैसा कमाउनुभन्दा पनि बचाउनु ठूलो हो ।
तर, जीवनभर दुःख गरेर कमाएको रकमबाट बचत गरेको रकम पनि अहिले सहकारीहरु लिएर टाप कसेका छन् । सहकारीमाथि अन्धो विश्वास गर्नुहुदैँन भनेर सरकार, सञ्चारमाध्यमलगायतले चेतना नफैलाउँदा एकातिर बचत डुब्यो, अर्कातिर पारिवारिक सम्बन्धमा दरार उत्पन्न भयो ।
सहकारी सञ्चालन गर्ने अधिंकाश राजनीतिक दलका कार्यकर्ता हुन् । उनीहरुले जनता ठगेर कमाएको रकमले पार्टीलाई लेबी बुझाउन गरेका छन् । यसले यत्रो बचतकर्ताको रकम सहकारीमा डुब्दा पनि राजनीतिक दलका नेताहरु मौन छन् । ८० प्रतिशतभन्दा बढीले ब्याजको लोभमा सहकारीमा रकम राख्दा साँबा नै गुमाएका छन् ।
चोक्टा खान गएकी बुढी झोलमै डुबेर मरि भनेझै सहकारीमा ब्याज आउने प्रलोभनमा रकम राख्दा साँवा नै डुबेको छ । अब सरकारले सहकारीमा रकम नराख्नुस् भनेर नभनेपनि सञ्चारमाध्यम जनचेतना फैलाउनुपर्छ । सहकारीले रकम फिर्ता नगर्न बच्चादेखि बूढासम्मको आँखाबाट आँसु झरेको छ ।
उनीहरुले न मिठो खान पाएका छन् न उपचार नै गर्न पाएका छन् । सरकार अहिले पनि केही सहकारीमा मात्र समस्या आएको दाबी गर्छ । तर, बजारमा बुझ्रदा सबै सहकारी डुबिसकेका छन् । सहकारीले बचतकर्ता सय रुपैयाँ समेत फिर्ता गर्न सकेका छन् ।
यता सञ्चालक, अध्यक्ष र कर्मचारी लुकीछिपी बसेका छन् । अनि बचतकर्ताहरुले कसरी आफ्नो रकम फिर्ता पाउँछन् ? सहकारीमा काम गर्ने अधिंकाश कर्मचारीले जागिर छोडिसकेका छन् । त्यसैले, अब जनता आफैं सचेत हुनुपर्छ । आफैं राखेको रकम पनि छिटो निकाल्नुपर्छ र अरुले पनि राखेको भए निकाल्न लगाउनुपर्छ ।
कतिपय अशिक्षित मानिसहरुले अहिले पनि सहकारीमा बचत गरिरहेका छन् । बचतकर्ताहरुले आफ्रनै पैसाका कारण आफ्रनो ज्यान लिएका छन् । उनीहरुको परिवार लथालिंग भएको छ । जोकोही अहिले निराश देखिन्छन् । उनीहरु सहकारीले आफ्नो लाखदेखि करोडसम्म खाइदिएको भन्दै रुन्छन् ।
अहिले राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति एंव सांसद रवि लामिछानेकी पत्नी निकिता पौडेलले सहकारीमार्फत हजारौं बचतकर्ताको अर्बो रकम झ्वाम पारेको सुनिन्छ । काठमाडौंको लाजिम्पाटमा रहेको साइबाबा बचत तथा ऋण सहकारीका बचतकर्ताहरुको उनले रुवाबासी बनाएको सुनिन्छ ।
केही वर्षअघि पत्रकार शालिग्राम पुडासैनी आत्महत्या गर्नुअघि रवि लामिछाने अमेरिकी नागरिक हुन् र उनी भ्रष्टाचारी हुन् भनेर भिडियोमा भनेका थिए । त्यसबेला कोहीले पनि उनको भिडियोमाथि विश्वास गरेन । तर, अहिले उनले भनेका एकाएक कुरा प्रमाणित हुदैं गएका छन् । यत्रो सहकारीले बचतकर्ताको बिल्लीबाँठ बनाउँदा पनि सांसदहरु किन सदनमा सहकारीका सञ्चालकमाथि कारबाही गर्नुपर्छ भनेर आवाज उठाउँदैनन् । के सांसदहरुले पनि सहकारीका सञ्चालकसँग पैसा खाएका हुन् ?
