वंश रक्षा गर्ने कंकालिनी मन्दिर(भिडियो सहित)

प्रकाश नेपाल

इटहरीः एक दिन सप्तरी जिल्लाको बैरवा गाउँ निवासी उदयानन्द अग्रयाजले सपना देखे । देवीले मेरो प्रतिमा भारदह गाउँको पिपलको रुखमुनी छ । मन्दिर बनाएर पूजा गर्ने गर म तिम्रो वंशको रक्षा गर्नेछु । भोलिपल्ट उत्खनन गर्दा देवीले समपनामा भनेझै प्रतिमा भेटियो । अनि प्रतिमालाई मन्दिरको रुपमा स्थापना गरेर पूजाआजा गर्न थालियो ।

यो किम्बदंती सप्तरी जिल्लाको हनुमाननगर कंकालिनी नगरपालिकामा अवस्थित ऐतिहासिक कंकालिनी शक्तिपिठको हो । धेरै पटक पूर्वपश्चिम राजमार्गमा आवत जावत गरिरहँदा हामीलाई मन्दिर प्रवेश जुरेको थिएन । केही दिन अगाडी दर्शन गर्न र भिडियो खिच्न भनेर आउँदा दिनैभरी पानी प¥यो । उक्त दिन मन्दिरमा पूजाआजा गरेर फर्केका हामी पुनः भिडियो सामाग्री तयार गरी तपाईहरुलाई जानकारीम’लक यो सामाग्री पस्केका छौ ।

वि.सं. २०६५ सालमा पूर्व तटबन्ध भत्काएर सप्तकोशी नदी बस्तीमा पस्यो । तथ्यांक अनुसार ७ हजार ५ सय ६८ घर परिवार विस्थापित बने । धेरैले ज्यान गुमाए । सुनसरी जिल्लाको करिब ८ हजार ६ सय विगाहा जमिन बगरमा परिणत भयो । यो तितो यथार्थ सुनसरी सदरमुकाम इनरुवाबाट पश्चिम लाग्नासाथ आइहाल्छ । केही बर्ष यताबाट कटान क्षेत्र हरियाली बन्न थालेको छ ।

पुराना बस्तीहरु स्थानान्तरण हुदैछन् । बगरमा परिणत भएको उर्बर जमिन पहिलेकै अवस्थामा आउने कोशिष गर्दैछ । तितो पछि मिठो भनेझै कटानकै कारण पूर्वपश्चिम राजमार्गको दक्षिणपट्टी चिटिक्क परेको पोखरी बनेको छ । स्वीमिङ गरेर रमाइलो गर्न धेरै पर्यटकहरु यहाँसम्म आउँछन । पर्यटकहरु आउने जाने भएका कारण छेऊमै होटलहरु समेत सञ्चालनमा छन् । 

कोशी ब्यारेज अर्थाथ सप्तकोशी नदी पुल सुनसरी सदरमुकाम इनरुवाबाट २९ किलोमिटर पश्चिम पर्छ । ५६ वटा कन्ट्रोलर अर्थात ढोका भएको यो पुलमा पानीको बहाव कम धेरै हुँदा आवश्यकता अनुसार ढोकाहरु खोलिन्छन् । ब्यारेजले बाढीको समयमा भारतका धेरै बस्तीहरुलाई डुम्बबाट जोगाउँछ । २०१६ सालबाट सञ्चालमा आएको यो पुल पुर्ननिर्माण र स्तरोन्नतीको पर्खाइमा छ । नेपाल सरकारले विकल्पमा बनाएको चतरा पुल पुर्ण रुपमा सञ्चालनमा आएको छैन । सम्पूर्ण तालाचाबी भारतको हातमा हुनेगरी भएको निर्माण सम्झौताका कारण नेपाल सरकारले पानीको बहाव मापन रेकर्ड समेत भारतसँगै माग्नुपर्ने बाध्यता छ । 

कोशी ब्यारेज धेरै स्थानीयबासीहरुको गर्जो टार्ने माध्यम पनि हो । स्थानीयहरु बाढीले बगाएर ल्याएका काठ दाउरा निकालेर बिक्री गर्छन् । कोही माछा मारेर जिविकोर्पाजन गरिरहेका छन् भने कोही पर्यटकहरुलाई पराम्परागत काठे डुंगा शयर गराएर कमाई गरिरहेका छन् । पुल आसपासमा होटल तथा लजहरु सञ्चालनमा छन् । यहाँ घुम्न आउँदा मज्जाले सप्तकोशीका ताजा माछाको स्वाद लिन सकिन्छ ।

कंकालिनी मन्दिर कोशी बाँधबाट ४ किलोमिटर पश्चिम अवस्थित छ । पूर्वपश्चिम राजमार्गको छेऊमै अवस्थित यो मन्दिर सप्तरी जिल्लाको सदरमुकाम राजविराजबाट १९ किलोमिटर पूर्व उत्तरमा पर्छ ।

पछिल्लो समय मन्दिर परिसर विस्तार गरेर नयाँ संरचनाहरु निर्माण गर्ने काम भइरहेको छ । धर्मशाला, कार्यालय भवन र अन्य देवी देवताका मठ मन्दिरहरु निर्माण भइरहेका छन् । मन्दिर परिसरमा पार्किङका लागि समस्या छैन । छेउमै पूजा सामाग्रीहरु बिक्री गर्ने पसलहरु थुप्रै छन् । एक सय देखि २ सय ५० रुपैयाँसम्म तिरेर ठिक्क पारिएको पूजा सामाग्रीको ढाकी लिएर मन्दिर प्रवेश गर्न सकिन्छ । घरबाटै पूजा सामाग्री बनाएर लिएर जान पनि सकिन्छ । 

बरिष्ठ गायक उदितनारायण झाका काकाको घर मन्दिर छेऊमै भएका कारण उदित काका कहिलेकाही गाउँघर आउँदा मन्दिर दर्शनका लागि आउने गरेको स्थानीयहरु सम्झन्छन् । स्थानीयकाका उदित नारायण काकाका ठुला फ्यान रहेछन । उहाँ आउँदा मेलाझै लाग्थ्यो, अर्कै रमाइलो हुन्थ्यो तर धेरै समय भयो अहिले आउनुभएको छैन भन्दै हामीसँग गुनासो पोखे ।

कंकालिनी मन्दिर नेपाल तथा भारतका धेरै मानिसहरुको विश्वास र आस्थाको केन्द्र हो । मन्दिर दर्शन गर्नाले गरेका भाकल र मनोकांक्षा पुरा हुन्छ भन्ने जनविश्वास छ । यहाँ राँगा, बोका, भेडा लगायतका जनावारको बलि दिने गरिन्छ । दर्शन गर्न र भाकल पुरा गर्न मानिसहरुले पशुपंक्षीहरु लिएर आउँछन् । एक पटक आएर आफ्नो मनोकांक्षा पुरा भइ पुन फर्केर आउने मानिसहरुले पञ्चबली समेत दिने गरेका छन् । बारा जिल्लाको गढीमाईपछि धेरै राँगाको बलि चढाइने ठाउँ कंकालिनी मन्दिर नै हो । काटमार व्यवस्थापनका लागि मन्दिरको पूर्वपट्टीको ठाउँलाई प्रयोग गरिदै आएको छ । 

दैनिक सयौंको संख्यामा धार्मिक पर्यटकहरु यहाँ आउने गर्दछन् । विशेषगरी दशैंको समयमा भक्तजनहरुको अत्याधिक भिडभाड हुने गर्दछ । हेलिकप्टरबाट फुल चढाउने देखि अन्य विविध कार्यक्रमहरु आयोजना हुँदै आएका छन् । अन्य मठ मन्दिर साथै शक्तिपिठहरुको पुर्ननिर्माण गर्दा कंक्रिटका संरचनाहरु निर्माण हुँदै आएका छन् । कंकालिनी मन्दिरमा भने त्यस्तो छैन । कंक्रिटका संरचनाहरु साथै शिल्पी कलाको समेत प्रयोग गरेर मन्दिरको मुख्य संरचना निर्माण गरिएको छ । यो मन्दिरको संरचनालाई नेपाली प्यागोडा शैली भनिदो रहेछ । यसले गर्दा मन्दिरको बनावट आकर्षक लाग्छ । 

पूर्वपश्चिम राजमार्गसँगै जोडिएको हुनाले मन्दिर आउन जान कुनैपनि समस्या पर्दैन । यातायातका साधनहरु प्रसस्तै भेटिन्छन् । यहाँबाट नजिकै रहेको कोशी ब्यारेज, भण्टाबारी कोशी कटान, बरमझिया पेडा भण्डार आदि पर्यटकीय ठाउँहरु समेत घुमेर आरामले घर फर्किन सकिन्छ ।