भगवान रामले वनवास जाँदा धुनी जलाएको रामधुनी मन्दिर(भिडियो सहित)

प्रकाश नेपाल

इटहरीः यो हो सुनसरी जिल्लाको इटहरीबाट ८ किलोमिटर पश्चिममा अवस्थित रामधुनी नगरपालिकामा पर्ने झुम्का बजार । अण्डरग्राण्ड हुने हो भने सुनसरी मोरङ सिंचाई आयोजनाको यो नहर पोखराको डेविट फल्स जस्तो हुन्थ्यो होला । झुम्का बजारलाई बीचमा चट्ट काटेर बगेको नहरले सुनसरी र मोरङ जिल्लाको ६८ हजार हेक्टर जमिनलाई सिंचाई सुविधा दिएको छ । सप्तकोशी नदीबाट शुरु हुने यो नहरको कुल लम्बाई ५३ किलोमिटर रहेको छ । 

पूर्वपश्चिम राजमार्गबाट उत्तरतर्फ रामधुनी नगरपालिकाले यस्तो खालको गेट बनाएको छ । यो गेटबाट उत्तर नहरको किनारै किनार जाँदा झुम्का कारागार पुगिन्छ । सिधै नहरलाई पछ्याउँदा चतरा र बराहक्षेत्र लगायतका ठाउँहरु जान सकिन्छ भने पश्चिमतर्फ मोडिएर सिंगिया बजार, मानपुर पुर हुँदै जाँदा घना जंगल शुरु हुन्छ । जंगलको बीचबाट गएको यो सडकले राजाबास, प्रकाशपुर, चक्रघट्टी लगायतका ठाउँहरुसम्म पु¥याउँछ । ठ्याक्कै सडकको छेऊ र जंगलको मध्यभागमा रामधुनी मन्दिर अवस्थित छ । इटहरी र झुम्का बजार हुँदै यहाँसम्म आउन १७ किलोमिटरको दुरी तय गर्नुपर्छ भने पूर्वपश्चिम राजमार्गले छोएको सुनसरी जिल्लाको सदरमुकाम इनरुवाबाट पश्चिम कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्ष जाने बाटोलाई पछ्याउँदा पनि रामधुनी मन्दिर पुग्न सकिन्छ ।

ऐतिहासिक पृष्ठभूमि भएको यो मन्दिर नेपालका महत्वपूर्ण तिर्थस्थल मध्ये एउटा हो । मन्दिर दर्शनका लागि मात्र नभई यहाँको जंगल र पार्कमा घुम्नका लागि पनि आउन सकिन्छ । नजिकै रहेको कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्षमा घुम्न आउने धेरैजसो भारतीय पर्यटकहरु यहाँसम्म आइपुग्दा रहेछन् । रामनवमी, बालाचतुर्दशी, विवाहपञ्चमी लगायतका चाडहरुमा भुटान, भारत र नेपालका विभिन्न ठाउँहरुबाट आउने भक्तजनहरुको घुँइचो लाग्छ । 

त्रेता युगमा भगवान राम वनवास जाँदा यस ठाउँमा एकरात बसेको र उनैले जलाएको धुनी अर्थात आगो आजसम्म जलिरहेको किम्बदन्ती छ । भगवान राम यहाँ आउँदा प्रयोग गरेको सवारी रथको पाङ्ग्रा र खराउ लगायतका सामानहरु सुरक्षित राखिएको छ । त्रेता युगदेखि निरन्तर बलिरहेको धुनीको खरानीलाई भक्तजनहरुले तिलकको रुपमा ग्रहण गर्ने गर्दछन् । भगवान रामले बालेको धुनीलाई यही ठाउँमा तपस्या गरी बस्ने वनखण्डी बाबाले निभ्न नदिई हालसम्म बलिरहेको भन्ने भनाई छ ।

वि.सं. १९९७ सालमा जन्मनु भएका काशीनाथ उदासी १३ बर्षको उमेरदेखि यस मन्दिरमा पुजारी हुनुहुन्छ । मन्दिरमा पुजाआजा गर्ने, भक्तजनहरुलाई पूजाविधि सिकाउने र धुनीलाई निभ्न नदिई निरन्तर संरक्षण गर्ने उहाँको काम १३ बर्षको उमेरदेखि निरन्तर चलिरहेको छ ।

वनखण्डी बाबाले ध्यान गर्दागर्दै फलफुल खान मन लागेको र सालको रुखमा तिर हानेर आँप फलाएको भन्ने अर्को किम्बदंती पनि छ । रामधुनी मन्दिर वरिपरी ठुला ठुला साल र आँपका रुखहरु अहिले पनि छन् । आँपका रुखहरु काट्दा रगत आउने र अनर्थ हुन्छ भन्ने भनाई पनि छ । रुखको फेदमा झट्ट हेर्दा सालको जस्तो तर माथि भने आँपको रुख देखिन्छ । स्थानीय काका भन्नुहुन्छ, यस क्षेत्रमा फल्ने आँप अन्य ठाउँको भन्दा फरक हुन्छ ।

ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, अचम्म लाग्दो रहस्य र घना जंगलभित्र अवस्थित रामधुनी मन्दिर दर्शन गर्न र घुम्न चाहाने पर्यटक र भक्तजनहरु निर्धक्क भएर आउन सक्नुहुन्छ । ख्याल राख्नुपर्ने कुरा चाँहि जंगलको बीचमा भएर पनि मन्दिर परिसरमा गर्मी भने असाध्यै हुन्छ । टाढाबाट आउने पर्यटकहरुका लागि मन्दिर परिसरमा सुविधासम्पन्न होटल तथा लजहरु छैनन् । झुम्का, इटहरी, इनरुवा, महेन्द्रनगर चक्रघट्टी लगायत आसपासका बजारहरुमा बस्नका लागि पुग्नुपर्ने बाध्यता छ । अर्को समस्या यहाँका बाँदर । पर्यटकहरुलाई धेरैपटक बाँदरले टोकेर हैरान पारेको र आफुहरुलाई पनि दिनहु दुःख दिने गरेको होटल व्यवसाय गर्ने काकीको भनाई छ । पछिल्लो समय धरान र काठमाण्डौबाट बाँदरहरु ल्याएर छाडिएको रहेछ । यसकारण बाँदरको संख्या बढेर झन् दुःख दिँदा रहेछन् । 

रामधुनी मन्दिर परिसरमा घुम्दैगर्दा हामीलाई लाग्यो, यस ऐतिहासिक ठाउँको पुर्नसंरचना गर्दा ऐतिहासिक र परम्परागत शैली अपनाए कस्तो हुन्थ्यो होला ? कंक्रिटका संरचनाहरु निर्माण गरेर मन्दिर पुर्नसंरचना गर्नुभन्दा ऐतिहासिक ठाउँको महत्व झल्काउने कलात्मक सिल्पी र संरचनाहरु निर्माण गर्दा पर्यटकहरुको आकर्षण अझ बढ्छ । यस्ता कुराहरुमा मन्दिर व्यवस्थापन समितिको बेलैमा ध्यान जान जरुरी छ । हाल रामधुनी बाबा वनखण्डी मन्दिर गुठी व्यवस्थापन समिति गठन गरेर रामधुनी नगरपालिकाको सहकार्यमा विभिन्न संरचनाहरु निर्माण भईरहेको छ । विस्तृत परियोजना डिपिआर नै तयार गरेर पूर्वको ऐतिहासिक मन्दिर र पार्कको रुपमा विकास गर्ने योजना रहेको छ ।

मन्दिर परिसरमा घेराबारा गरेर ठुलो पोखरी निर्माण गरिएको छ । यो पोखरीको पानी कहिल्यै नसुक्ने भनाई पनि छ । वरीपरी पर्यटकहरु बस्ने फलैचाहरु छन् । पछाडी पट्टी जंगल छ । एकैछिन यहाँ बसेर आराम गर्दा हामीलाई आनन्द चाहि लाग्यो तर पानी नबग्ने र जंगलका पातपतिङ्गरहरु पोखरी भित्रै झर्ने भएकाले सरसफाईको खाँचो खड्कियो ।

मन्दिरदेखि बाहिरपट्टीको जंगलमा खाली चौरीहरु छन् । पछिल्लो समय पिकनिक खान र सितल ताप्न मानिसहरु आउने गरेका छन् । बाटोमा देखिने गाउँले जनजिवन, जंगलको बीचमा अवस्थित ऐतिहासिक मन्दिर र पार्कको रुपमा विकास गरिदै गरेको मन्दिर परिसर घुम्दा जो कोहीलाई रमाइलो लाग्छ नै ।