अनुसा थापा

नेपालीमा एउटा चर्चित उखान छ,‘आफ्नो खुट्टामा आफैं बञ्चरो हान्नु ।’ यतिबेला यो उखान बैंक तथा वित्तिय संस्था पीडितसँग मेल खान पुगेको छ । ब्याजको लोभमा पर्दा आज लाखौं पीडित बनेका छन् । मुलुकमा भूमिको अधिकार पुरै जग्गाधनीलाई दिइएको छ । घरजग्गा पुरै घरधनीको स्वामित्वमा हुन्छ । मालपोत कार्यालयको ढड्डामा उनीहरुकै तस्बिर टाँसिएको हुन्छ । त्यो सम्पत्ति उनीहरुबाट कसैले खोस्न सक्दैन् । 

तर, भनिन्छ नि,‘लोभले लाप, लापले विलाप’, त्यस्तै अवस्था बनिदियो । आफ्नो नाममा भएको घरजग्गा बेचेर सहकारी, फाइनेन्स र लघुवित्तमा राखे । आज न जायजेथो आफ्नो नाममा छ, न त हातमा पैसा । ब्याजको लागि उनीहरुले आफ्नो जायजेथो बेचेर वित्तिय संस्थामा लगेर पैसा राखे । वित्तिय संस्थाहरु धमाधम भागेपछि र बन्द भएपछि उनीहरुको बिचल्ली भएको छ । 

एउटा भौचरको आडमा बचतकर्ताले आफ्नो करोडौं रकम राखेका थिए । त्यो पैसा सुरक्षित छ कि छैन् ? उनीहरुले कहिल्यै सोधिखोजी गरेनन् । ब्याज आउञ्जेल बसिबसि खाइरहें । अब अहिले सहकारी डुबेपछि उनीहरुलाई ‘रुनु न हाँस्नु’ भएको छ । नेपालीहरु साह्रो अल्छी छन् । ब्याजले नै खान पुग्ने भएपछि एकपछि अर्को गर्दै सम्पत्ति बेचेर वित्तिय संस्थामा लगेर राखे । 

अन्तिममा घरजग्गा नै रहेन् । बुढापाखाले सजिलो कमाउने माध्यम नखोज्नु भनेर दिने गरेको अर्ति यतिबेला पीडितहरुलाई झल्झली याद आएको छ । तर, के गर्ने पैसा डुबिसक्यो । कतिपयले घरजग्गा बेचेको पैसा राखे त कतिपयले व्यापार व्यवसाय गरेको । विदेशबाट कमाएर ल्याएको पैसा पनि ब्याजको लोभमा सहकारीमै जम्मा गरियो । जागिरबाट आउने तलब पनि सहकारीमै राखिन्थ्यो । 

एउटै बचतकर्ताको लाखदेखि करोडौंसम्म डुबेको छ । त्यो बचत फर्किने सम्भावना निकै न्यून छ । बचतकर्ताहरुलाई आफ्नो बचत माग्दै विभिन्न निकाय धाउँदाकै सास्ती छ । करोडौं रुपैयाँको प्रमाण एउटा भौचर छ । त्यो भौचर लिएर कहिले सहकारी विभाग त कहिले केन्द्रीय अनुसन्धान ब्यूरो । कहिलेचाँहि सडकमा । यो क्रम अझै कहिलेसम्म चल्ने हो ? भन्न सकिन्न । 

यता, मुद्दामामिलामा जानुपर्यो भने आफ्नै पैसा खर्च हुन्छ । घटना घटेपछि आँखा खुलेर के गर्ने ? सरकारको प्रवृत्ति कस्तो छ ? भन्ने सर्वसाधारणले राम्ररी बुझेका थिए । तैपनि आँखा चिम्लेर मोटो रकम सहकारी, फाइनेन्स र लघुवित्तमा बचत गरे । सरकारले त उनीहरुलाई ठगेर खाऊँ भनेरै इजाजत दिएको हो । नत्र कहिलेँकाँही त अनुगमन गर्थ्र्यो होला नि । सरकार कहिलेपनि जनताप्रति जिम्मेवारी भएन् र हुने पनि देखिँदैन् । 

सहकारीले करोडौं बचतकर्ताको खर्बौं रुपैयाँ खाइदिएको छ । सहकारीबाट शुरु भएको संकट समग्र वित्तिय क्षेत्रमा देखिन थालेको छ । लघुवित्त र फाइनेन्स सहकारीको अवस्थामा पुगिसकेको छ भने बैंक पुग्ने बाटोमा छ । भविष्यमा बैंकमा पनि संकट नआउँला भन्न सकिन्न । यतिबेला बैंकको पनि चर्को विरोध भइरहेको छ । सर्वसाधारणलाई सडकछाप बनाउनु त बैंक तथा वित्तिय संस्थाको एजेण्डा नै रहेछ । 

दुर्भाग्यबस्, ढिला बुझियो । बैंक तथा वित्तिय संस्थाले ऋणी र बचतकर्ता दुवैलाई सडकछाप बनायो । गाउँदेखि शहरसम्म बैंक तथा वित्तिय संस्था ‘चोर’ भन्ने नारा लाग्न थालिसकेको छ । पछिल्लो समय बैंक तथा वित्तिय संस्थामा तोडफोड भइरहेको घटनाहरु पनि सुन्नमा आइरहेको छ । अब पनि सरकार टुलुटुलु रमिता हेरेर बस्ने हो भने ठूलो क्षति व्यहोर्नुपर्ने हुनसक्छ । 

बैंकमा केही दिनदेखि बचतकर्ताको भीड छ । पैसा निकाल्न जानेहरुको लाम लागेको छ । बैंक पनि डुब्छ भन्ने छाप जनतामा परिसकेको छ । तर, सरकारले अझैपनि त्यसलाई हलुकामा लिएको छ । यसले ठूलो जोखिम निम्त्याउन सक्छ । बुढापाखाले भन्थे,‘क्यासको हरेक दाउ ।’ पासबुक लाखौं रुपैयाँ छ तर हातमा पाँच रुपैयाँ पनि छैन् । त्यस्तो पैसा के गर्ने ? 

सहकारीमा करोडौं बचत भएकाहरु उपचार गर्न नसकेर ज्यान गुमाइरहेका छन् । कोठाभाडा तिर्न सकेका छैन् । स्कुलमा बच्चाको फिस बाँकी छ । खान धौंधौं परेको अवस्था छ । सहकारीको बचतकर्ताको नियति बैंकका बचतकर्ताको नबनोस् । त्यसैले बैंकका बचतकर्ता बेलैमा टाठोबाठो बन्न आवश्यक छ । केही हुँदैन् भनेर कुरिरह्यो भने आफ्नो जिन्दगी भरको कमाइ स्वाहा हुन्छ । 

बैंकमा भएको पैसा निकालेर बेलैमा कहीँ इन्भेष्ट गर । जग्गा कसैले बोकेर लैजान सक्दैन् । आफ्नो नाममा भएको जग्गा जीवनभरलाई काम लाग्छ । त्यसैले बैंकका बचतकर्ता बेलैमा सचेत होऔं । बुढापाकाले भन्छन् नि,‘हुलमुलमा ज्यान जोगाउनु, अनिकालमा बीऊ जोगाउनु ।’ सहकारीबाट अब बैंकका बचतकर्ताले पाठ सिक्न आवश्यक छ । अहिले सहकारीको बचतकर्ताले बिनासित्ती सास्ती खेपिरहेका छन् । 

कहिले कुन निकाय धाउँछन् कहिले कुन । यही अवस्था बैंकका बचतकर्ताको नबनोस् । सरकार त सरक्क साइड लागिहाल्छ । सहकारीमा समस्या देखिएको लामो समय भइसक्यो । तर, सरकारले के गर्यो ? बचतकर्ता डुबेको हेरेर बस्यो । बचतकर्ताको पैसा कसरी फिर्ता गराउन सकिन्छ ? सरकारसँग कुनै योजना छैन् । पछिल्लो समय बैंककै कर्मचारीले खाताको पैसा चोरिरहेको खबरहरु आइरहेको छ । 

यता, बैंकको लगानी जम्मै घरजग्गा, सेयर र गाडीमा छ । ऋणीहरुले ऋण तिर्न नसकेपछि धितो छोडिदिएका छन् । तर, अहिले घरजग्गाको कारोबारमा मन्दी छ । बैंकहरुलाई नै धितो ‘निल्नु न ओकाल्नु’ भएको छ । अर्कोेतर्फ ऋण लिने जाने पनि छैनन् । यद्यपि, बैंकको खर्च त छ । कर्मचारीलाई तलब खुवाउनुपर्यो, घरभाडा तिर्नुपर्यो । अन्य विविध खर्च हुन्छ । बैंकले बचतकर्ताकै पैसाबाट आफ्नो खर्च पूर्ति गरिरहेको देखिन्छ । 

बैंकको कर्जा नउठ्ने ठाउँमा फसिसकेको छ । बैंकहरुमा संकट छ, तर राष्ट्र बैंकले सर्वसाधारणलाई कुनै जानकारी दिएको छैन् । हेर्दाहेर्दै एउटा बैंक डुबिसकेको छ । राष्ट्र बैंकको ठीक छ भनेर बैंक डुब्यो । राष्ट्र बैंकले खेलाँची गर्ने हो भने अबको केही समयमै अन्यको पनि त्यस्तै अवस्था बन्छ । बैंक तथा वित्तिय संस्थाका कर्मचारीहरुले घुस खाएर धमाधम अनुत्पादक क्षेत्रमा कर्जा लगानी गरे । 

उनीहरुलाई त्यो जोखिमपूर्ण छ भन्ने थाहा थियो, तैपनि रातारात चौब्बर नाफा कमाउन धमाधम कर्जा लगानी गरियो । सरकारी मूल्याकंनमा एक लाख रुपैयाँ पर्ने जग्गा भूमाफियाहरुले मूल्य बढाएर करोड पुर्याएका थिए । विभिन्न संस्थाले एक सय रुपैयाँमा निकालेको सेयर दलालीहरुले झण्डै चार हजार रुपैयाँसम्म पुर्याए । छिमेकी मुलुकमा एक लाखमा पाउने गाडी यहाँ लाखौंमा खरिदबिक्री हुन्थ्यो । 

बैंकजस्तो संस्थालाई यी विषय थाहा नहुने कुरै भएन् । दलालीको लहैलहैमा उनीहरुले आँखा चिम्लेर लगानी गरेका छन् । कारोबार हुञ्जेल त बैंक तथा वित्तिय संस्थाले राम्रै कमाइरहेका थिए । तर, जब कारोबार घट्दै गयो, त्यसपछि मात्र थकथकी लाग्यो । सहकारी डुब्नुको प्रमुख कारण यी तीन क्षेत्र हुन् । आफूलाई अर्थविद् दाबी गर्नेहरु मुलुकमा अनगिन्ती छन् । तर, कसैले पनि यो कुरा बताएनन् । 

बैंक तथा वित्तिय संस्था र सर्वसाधारणलाई सचेत बनाएनन् । दलालीहरु अरुलाई फसाएर आफू उक्सिए, सीधासाधी जनता चुलुम्मै डुबे ।