अनुसा थापा
विश्वमा नेपाल जलस्रोतको दोस्रो धनी मुलुकको रुपमा परिचित छ । तर, जलस्रोतकै दोस्रो धनी देशमा पानीको चरम हाहाकार छ । काठमाडौं उपत्यकाभित्र होस् या बाहिर, पानी पाउन महाभारत छ । जनताले पेटभर पानी पिउन पाउँदैन् । नुहाउनका लागि पानी पाउन निकै गाह्रो छ ।
सुनसरीको धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्कराज साम्पाङ्ग रित्तो गाग्री लिएर पानीको गुहार गर्दै प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई भेट्न आए । त्यसले नै नेपालमा पानी कतिको छेलोखेलो छ ? भन्ने पुष्टि हुन्छ । दोस्रो देश भनिएको छ तर पिउनकै लागि पानी छैन् । धरान पनि नेपालकै भूभाग हो ।
त्यहाँ बसोबास गर्ने पनि नेपाली नै हुन् । तर, प्रधानमन्त्री ओलीले उनलाई भेट्न समयमै दिएनन् । उनी प्रधानमन्त्रीलाई धरानबासीको कुरा नराखिकन फर्किनुपर्यो । पर्याप्त पानी पिउन पाउनु जनताको अधिकार हो । जनताले पर्याप्त पानी पाउनुपर्छ । विडम्बना, सरकारले जनतालाई पानीसमेत दिन सकेन् ।
पानीसमेत दिन नसक्ने सरकारबाट जनताले के अपेक्षा गर्नु ? जनता थोपाथोपा पानीका लागि लडिरहँदा देशका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली दिनको ७० हजार रुपेयाँको पानी पिउछन् । त्योपनि विदेशी । जनता ढल मिसिएको पानी पिउन बाध्य भनेर कहिलेकाँही समाचारहरु प्रकाशित भइरहेको हुन्छ ।
एक गाग्री पानी लिनका लागि घण्टौं हिँड्नुपर्ने बाध्यता अझैपनि छ । पिउनलाई समेत पानी छैन् भने नुहाउन, सरसफाई गर्न, खाना पकाउन, शौचालय जान, लुगा धुन कहाँबाट पानी ल्याउने ? देशका उच्च पदस्थहरु कहिले जनताको समस्या देख्दैनन् । देखेसुने पनि बुझ पचाउँछन् ।
जनताप्रति उनीहरु कहिले जिम्मेवार भएनन् । राज्यको ढुकुटी छँदै छ, स्वदेशी खाए नि विदेशी । सरकारले डाँडाकाडामा प्लानिङ गर्न स्वीकृति दियो । त्यहाँ घर बनाउन नक्सा पास पनि गरिदियो । त्यहाँ अस्तव्यस्त बस्ती बनाइयो । मान्छे बसेका छन् तर पानी छैन् । नक्सा पास दिएपछि पानी दिनुपर्छ कि पर्दैन् ?
राजश्वचाँहि लिने अनि पानीचाँहि नदिने ? अस्तव्यस्त बस्तीका कारण ढुङ्गेधाराहरु हराउँदै गयो । कुवाहरु संकटमा परेको छ । पहिलेपहिले आकाशबाट परेको पानी जमिनमा जान्थ्यो । त्यहीँ पानी कुवामा आउँथ्यो । तर, अहिले ढुंङगेधारा र कुवा विस्थापना भएको छ । जमिन सबै क्रक्रिट र कालोपत्रे बन्दा पानी जाने ठाउँ नै भएन् ।
यता, चुरे क्षेत्रमा डोजर चलाएर भताभुङ्ग बनाएको छ । चुरेबाट आउने पानी रोकिएको छ । जसका कारण मधेशमा व्यापक पानीको हाहाकार सिर्जना भएको छ । उनीहरुले पानी माग्दै केही समयअघि राजधानीको माइतीघर मण्डलामा प्रदर्शनसमेत गरेका थिए । पैदल हिँडेर मधेशबाट काठमाडौं छिरेका उनीहरुको समस्याको सुनुवाई सरकारले गरेन् ।
उनीहरुले बाल्टिनसहित प्रदर्शन गरे । सरकारले आश्वासन दियो, पठायो । नेपालमा खोलानाला धेरै छन् । तर, बढ्दो जनसंख्या र अव्यवस्थित बस्तीका कारण खोलानाला प्रदूषित हुँदै गएको छ । घरघरबाट निस्किएको ढल खोलानालामा लगेर मिसाइएको छ । जसका कारण त्यहाँको पानी प्रयोग गर्न अयोग्य भएको छ ।
काठमाडौं उपत्यकाभित्र भएको बागमती, हनुमन्ते, मनोहरा खोलाको वरपर हिँड्नसमेत सकिँदैन् । उपत्यकामा पानीको हाहाकार भएपछि मेलम्चीबाट पानी ल्याउनुपरेको छ । त्योपनि बाह्रैमास आउँदैन् । मेलम्चीको पानी अहिलेपनि घरघरमा पुग्न सकेको छैन् । कतै पुगेको छ, कतै छैन् ।
सरकार पहिले गर्ने अनि पछि सोच्ने खालको भयो । योजना बनाएर दीर्घकालीन रुपमा गरिएको कामहरु कमै होलान् । घर बनाउन दियो, पानी छैन् । पानी नभएको ठाउँमा नक्सा पास गर्न दिने हो ? मान्छे बसेपछि पानी चाहिन्छ ? भन्ने कुरा त सरकारलाई थाहा थियो होला ।
तरपनि, बेवास्ता गरियो । घरघरमा धारा जोडिएको छ तर पानीको थोपा चुहिँदैन् । जताततै घर बनेको छ, मान्छे बसेका छन् तर पानी छैन् । ट्याङ्करको पानी किनेर कहिलेसम्म चल्छ ? एक ट्याङ्कर पानीको २५ सयदेखि पाँच हजार रुपैयाँसम्म पर्छ । एक जार पानीको ६० देखि ८० रुपैयाँसम्म पर्छ ।
एक बोतल मिनिरल वाटरको २० देखि ३० रुपैयाँ पर्छ । पैसा हुनेले त किनेर खाला, नहुनेले के गर्ने ? खाने पानी नभएकै देशलाई कुन आधारमा जलस्रोतको धनी देश भन्ने ? अब कृषि प्रधान देश र जलस्रोतको धनी देशको नारा फेर्न आवश्यक भइसकेको छ । यी नाराका कारण नेपाल विश्वमै हाँसोको पात्र बनेको छ ।
कृषि प्रधान देश भनेको छ, छिमेकीले खाद्य पठाएन् भने भोकभोकै मर्नुपर्छ । जलस्रोतको धनी देश भनेको छ, पिउने पानी नै छैन् । विश्वमा आफूलाई रमिता बनाउनुभन्दा सरकार आफैं सचेत भएको राम्रो । नेतृत्वसँग भिजन नहुँदा अन्कन्टार बनेको गाउँघरको खोलानालामा बगेको पानी त्यतिकै खेर गएको छ ।
धाराको पानीहरु ब्गिरहेको छ । शहर र जिल्लाको सदरमुकाममा चाँहि पानीको थोपा पनि छैन् । यो अवस्थामा पुर्याउने को ? सरकार होइन् ? भिजन नभएको नेता हुँदा देश यस्तो बनेको होइन् ? नेतासँग भिजन हुन्छ । नेताले आफ्ना जनताको हितको बारेमा सोच्छ । तर, नेपालका नेताहरु ठ्याक्कै विपरीत भए ।
आफू मोजमस्ती गर्न पाउँदैमा उनीहरु मख्ख छन् । गाउँघर रित्तिनुमा नेताहरुको ठूलो हात छ । गाउँमै रोजगारी सिर्जना गरिदिएको भए, आज गाउँमा बाँदर र बदेलको राज हुँदैन्थ्यो । आफ्नो गाउँठाउँमा बसेर जनता रमाउन पाउँथे । अहिले झार उम्रिएका जमिनहरुमा अन्न्बाली हुन्थ्यो ।
शहर र सदरमुकाममा अव्यवस्थित बस्ती हुँदैन्थ्यो । शहरमा दुई गाग्री पानी थाप्नका लागि राति एक बजे उठ्नुपर्ने बाध्यता छ । हप्तामा एक दिन पानी आउँछ, त्यही दुई गाग्रीले भएपनि चित्त बुझाउनुपर्छ । उपत्यकाभित्र ६३४ वटा ढुङ्गेधारा थियो । सयौंको संख्यामा कुवा थियो ।
सबै मासियो । अहिले कतै ढुङ्गेधारा र कुवा देखिँदैन् । यिनीहरु अब इतिहास बनिसके । सरकारले संरक्षणमा चासो नदेखाउँदा भावी पुस्ताले ढुङ्गेधारा र कुवा देख्न नपाउने भए । कर लिनेका लागि सरकारले गरेको अव्यवस्थित भौतिक पूर्वाधार निर्माणले भविष्यमा झन् धेरै क्षति पुर्याउने निश्चय नै छ ।
अहिले पानी सुनजस्तै भइसकेको छ । पहिलेपहिले बुढापाकाले भन्थें,‘पानी दियो भने धर्म हुन्छ ।’ घरमा आएको मान्छेलाई अरु केही दिन नसकेपनि पानी दिनु भनिन्थ्यो । तर, पानीको हाहाकारले होला, कसैले पानी नै दिन्नन् । बाटोमा हिँड्दा या कतै जाँदा तिर्खा लाग्यो भने मिनिरल वाटर किन्नुपर्छ ।
पैसा भएन् भने तिर्खा खपेर हिँड्नुपर्छ । होटलहरुमा पछिल्लो समय पानी पनि राख्न छोडिएको छ । बोतलको पानी किन्नैपर्छ । खोलानाला फोहोर भयो भने पानीको हाहाकार हुन्छ भन्ने कुरा कहिले नेतृत्वले सोचेनन् । आफ्ना कार्यकर्तालाई खोलाको छेउछाउ राखे । सुकुम्बासीको नाममा हुकुम्बासीले खोलानाला कब्जा गरे ।
उनीहरुले खोलानाला फोहोर पारे । खोलानाला पुरै कालो छ । मान्छेले त के, गाईवस्तु र पशुपंक्षीले समेत त्यो पानी पिउन सक्दैनन् । नेपालीमा एउटा चर्चित उखान छ,‘बाँदरले आएको घर पनि बनाउँदैन्, अर्काको पनि भत्काउँछ ।’ ओली, प्रचण्ड, शेरबहादुर देउवा, माधव नेपाललगायतका नेताहरु देशको लागि ‘बाँदर’ नै भए ।
नेपाल खोक्रो भइसकेको छ । जनता आफूलाई नेपाली भन्छन् । तर, हरेक कुरा अन्य देशबाट आयात गर्नुपर्छ । केही वर्षपछि पानी पनि आयात गर्नुपर्ने हुन सक्ला । त्यसैले अब हामी नेपाली भनेर गर्व नगर्दा पनि हुन्छ । गर्व गर्नलाई आफू आत्मनिर्भर हुनु पर्दैन् र ?
