इटहरीः माघे संक्रान्तिमा प्रदेश १ मा सबैभन्दा धेरैले यात्रा गर्ने तीर्थस्थल हो वराहक्षेत्र । विष्णु भगवानले वराह अवतार लिएको भनिएको वराहक्षेत्रमा जस्तै माघे संक्रान्तिमा भीड हुने तेह्रथुमको एक तीर्थस्थल भने ओझेलमा छ ।
धार्मिक तथा ऐतिहासिक महत्व बोके पनि गौखुरी र गाईखुरी नाममा चिनिएको तेह्रथुमको पवित्र धाम ओझेलमा छ । गौखुरी र भकारी गरेर २ ठाउँमा मकर नुहाएर पूजाआजा गरिने गौखुरी धाम मेन्छ्यायेम गाउँपालिकामा पर्छ ।
सो गाउँपालिकाको वडा नम्बर ५ (मोराहाङ) र वडा नम्बर १ (पौठाक) को सिमाना भएर बग्ने खोरुङ्गा खोलाको २ किनारमा फैलिएको गौखुरी धामको अधिकांश गतिविधि भने वडा नम्बर ५ मा हुने वडाध्यक्ष शिवनाथ खापुङ बताउँछन् । गौखुरी धामको विशेष दिन माघे संक्रान्तिको दिन भएकाले सोही दिनलाई गाउँपालिकाले सार्वजनिक बिदा पनि दिएको छ ।
खोरुङ्गामा मकर नुहाउने र गौखुरी अनि भकारीमा पूजाआजा गरेर माघे संक्रान्ति मानाउने गौखुरी धामको प्रचलन हो । सुरुङ जस्तो क्षेत्रमा पसेर गौखुरीमा र भकारी जस्तो देखिने भकारीमा पसेर पूजाआजा हुन्छ गौखुरी धाममा । माघे संक्रान्तिमा विशेष चहलपहल हुने यो धाममा तेह्रथुमका भक्तजन मात्रै आउने गर्छन् । धामको अँध्यारो क्षेत्रमा उज्यालो पु¥याउन गाउँपालिकाले बिजुलीको व्यवस्था गरेको छ l
गत वर्ष १ हजार हाराहारी भक्तजन र ४३ वटा भजन समूह आएको गाउँपालिकाकी उपाध्यक्ष गीतादेवी तिम्सिना गौतम बताउँछिन् । स्थानीय गौखुरी महिला बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्थाले भजन, बालुन तथा मारुनी जस्ता सांस्कृतिक समूहको नेतृत्व गर्ने उपाध्यक्ष गौतम बताउँछिन् ।
गौखुरी धाम पुग्ने बाटो
२ पाङ्ग्रे र ४ पाङ्ग्रे सवारीमा दुःखसुख पुग्न सकिने गौखुरी धाम तेह्रथुमको जिरीखिम्ती बजारबाट ११ किलोमिटर टाढा पर्छ । मोराहाङ बजारबाट भने ३ किलोमिटर हाराहारी मात्रैको सडक दूरीमा पुगिन्छ गौखुरी धाम । सामान्य ट्याक्सी र बाइक पुग्न सक्ने वडाध्यक्ष शिवनाथ खापुङ बताउँछन् । खोला किनारमा रहेको यो धाममा पस्न ओडार भएर पस्नुपर्छ । ओडारमा पस्न पनि लिस्नु लाएर बनाएको बाटोबाट मात्रै सम्भव छ । धार्मिक धाम भए पनि साहसिक यात्राबिना यहाँको दर्शन असम्भव जस्तै छ ।
यस्तो छ गौखुरी धामको कथा
प्राचीन समयमा किसानले रोपेको धान एक आकर्षक कोरली गाईले खाएर दुःख दिन थाल्यो । कसैको घरपालुवा गाई नभएर कुनै बाहिरी गाई आएर खाएको गाइँगुइँ चल्यो । दैनिकजसो बाली खाने गाईलाई रुँगेर एक दिन किसानले गाईले बाली खाँदै गरेको भेटे । भेटेपछि गाईलाई खोद्न थाले । खेदेको गाई कुद्दै कुद्दै ओडारमा पस्यो । र, अहिलेको गौखुरी धाममा पुगेर ढुङ्गा भएर बिलायो । सोही ढुङ्गे गाई आफ्नो जुरो, पुच्छर र धुनसहित अझै उभिएको देख्न सकिन्छ । यस्तो महत्वपूर्ण कथा बोकेको ढुङ्गे गाईको तस्बिर लिन भने व्यवस्थापनले कडाइ गरेको छ ।
ढुङ्गा अवतार लिएको गाई खोरुङ्गा खोलाको किनारको ओडारमा भित्र रहेको छ । मनमा पाप हुनेहरूले त्यो ओडारमा छिरेर गौमाताको दर्शन गर्न नसक्ने स्थानीय किंवदन्ती रहेको मोराहाङका पुरोहित टीकाराज प्याकुरेल बताउँछन् ।
वारीको गौखुरीमा मात्रै होइन पारी पनि आफ्नो अवशेष भएको गौमाताले सपनामा १ जनालाई भने पनि भकारी पनि भेटिएको किंवदन्ती रहेको छ । धेरै पुस्ता अगाडिसम्म ओडारबाट दूध बगेको पनि देखिएको किंवदन्ती छ ।
गौखुरी बारेमा अर्को पनि किंवदन्ती पनि छ । गौखुरीकै नाममा राखिएको मोराहाङको श्री गौखुरी उच्च माविका पूर्व शिक्षक बद्री गौतमले विद्यालयको स्वर्ण जयन्तीको स्मारिका पुस्तकमा यस बारेमा एक आलेख लेखेका छन् ।
जसअनुसार धेरै वर्ष पहिले किसान परिवारका लोग्ने स्वास्नी छोरालाई कोक्रामा राखेर खेत खन्दै थिए । खेत खन्दा गाईको ढुङ्गे मूर्ति फेला परेको थियो । पछि खाजा खान घरमा पुग्दा छोरा मरेको फेला पारे । त्यसपछि अघि खन्दा भेटेको गाईको ढुङ्गेमूर्ति नै यसको कारण हो भन्दै गाईलाई भीरबाट लडाएका थिए । लडाउँदा सिंह दिपु्रङको देवस्थलमा, अर्को भकारीमा पुग्यो । गाई भने एक ओडारमा पुग्यो । र, यो क्षेत्र कुनै शक्ति केन्द्र वा भगवानको बासस्थान भएको भन्दै पूजाआजाको प्रचलन आएको किंवदन्ती छ ।
पहिले बुद्ध जयन्तीमा हुने पूजापछि माघे संक्रान्तिमा हुन थालेको हो । गौतम बुद्ध शान्तिका प्रतीक भएको तर गौखुरीमा बली चल्ने चलन बुद्धको जन्मदिन छाडेर माघे संक्रान्तिमा शुरु गरिएको यसका जानकार तथा मेन्छ्यायेम गाउँपालिकाका अध्यक्ष यादव खापुङ बताउँछन् ।
