बिर्तामोडः झापा जिल्लालाई धानको भण्डार जिल्ला भनेर चिनिन्छ । जिल्लामा बर्खे धान ८७ हजार ५ सय हेक्टरमा तथा चैते धान २५ हजार हेक्टरमा लगाउने गरिएको छ । बर्खे र चैते गरी जिल्लामा ५ लाख मेट्रिक टन धान उत्पादन हुँदै आएको कृषि ज्ञान केन्द्र झापाको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ ।

तर, धान उत्पादनको भण्डार भनेर चिनिने अधिकांश झापावासीले भारतबाट आयात गरिएको चामल उपभोग गर्ने गरेका छन् । २÷४ रुपैयाँ सस्तो पर्ने भएकाले पानीट्याङ्की गएर चामल ल्याउने गरेको कनकाई नगरपालिकाकी मञ्जु राजवंशीले बताइन् ।

‘भ्याएसम्म आफ्नो परिवारलाई खान पुग्ने चामल पानीट्याङ्की गएर नै ल्याउने गरेकी छु’, राजवंशीले भनिन्, ‘पानीट्याङ्की जान नभ्याए उतैबाट ल्याएको चामल स्थानीय पसलमा गएर ल्याउने गर्छु ।’

भारतले गुणस्तरीय र स्वादिलो चामल बजारमा ल्याएकाले चामल किन्न पानीट्याङ्की जाने गरेको बिर्तामोड नगरपालिकाका मीनप्रकाश मैनालीले बताए । ‘यहाँको बजारमा गुणस्तरीय नेपाली चामल पाउन नै मुस्किल पर्छ’, मैनालीले भने, ‘पाइहाले पनि स्वादिलो हुँदैन, त्यसैले चामल खरीदका लागि पानीट्याङ्की नै धाउनुपर्ने बाध्यता छ ।’ राजवंशी र मैनाली मात्र होइन, प्रत्येक दिन मसिनो र बास्नादार चामल खरीद गर्न सयौँको सङ्ख्यामा झापाली पनीट्याङ्की पुग्ने गर्छन् ।

७० प्रतिशत झापामा खपत
झापाको बिर्तामोडमा चामलका १८ वटा होलसेल पसल रहेको उद्योग वाणिज्य सङ्घ बिर्तामोडको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ । प्रत्येक २ महिनाको फरकमा ५ सय टन बढी चामल आयात गर्दै आएको बिर्तामोडका व्यापारी राजेश चौधरीले बताए । ‘हामी १६ सय किलोमिटर टाढाबाट चामल ल्याउने गर्छौँ’, चौधरीले भने, ‘न्यु दिल्लीबाट चामल आयात गर्नुपर्छ, ढुवानी खर्च पनि धेरै हुन्छ ।’

त्यो चामल झापाकै दमक, सुरुङ्गा, चारआली लगायतका बजारमा बिक्री गर्दै आएको चौधरी बताउँछन् । आफूले आयात गरेको सबै चामल जिल्लाभित्रै खपत हुने गरेको उनले बताए । अर्का व्यापारी सुरेश अग्रवाल भने आफूले आयात गरेको ३० प्रतिशत चामल पूर्वी पहाडी जिल्लासम्म पुग्ने गरेको बताउँछन् ।

खुद्रा १ हजार २ सयदेखि १ हजार ६ सय रुपैयाँ बोरासम्म चामल बिक्री गर्दै आएको स्थानीय व्यापारी सुबोध पाठकले बताए । जनसङ्ख्या वृद्धि र मानिसको प्रतिव्यक्ति आम्दानीमा भएको वृद्धिसँगै मसिना र बास्नादार चामलको माग बढ्दै गएकाले चामलको आयात बढ्दो देखिएको व्यापारीको भनाइ छ ।

धान, चामल आयातको अवस्था
मेची भन्सार कार्यालय काँकडभिट्टाको गत आर्थिक वर्षको तथ्याङ्कलाई हेर्ने हो भने ५४ करोड २ लाख ४० हजार २ सय १९ रुपैयाँको धान, चामल र कनिका आयात भएको छ । जुन १ करोड ६३ लाख केजी हो । आर्थिक वर्ष २०७४÷७५ र आर्थिक वर्ष २०७५÷७६ को तथ्याङ्कलाई हेर्दा आर्थिक वर्ष ०७५÷०७६ मा १९ करोड १७ लाख ८९ हजार २ सय ६४ रुपैयाँ बढीको धान, चामल तथा कनिका आयात भएको छ । धान र कनिकाको तुलनामा चामलको आयात बढी देखिन्छ ।

आर्थिक वर्ष २०७४÷७५ मा २५ करोड ६८ लाख ४२ हजार ४८ रुपैयाँको चामल आयात भएकोमा २०७५÷७६ मा २९ करोड ११ लाख २६ हजार ४ सय ७३ रुपैयाँको चामल आयात भएको देखिन्छ ।

त्यस्तै, अघिल्लो आर्थिक वर्ष ६ करोड ८० लाख २६ हजार ९ सय ९९ रुपैयाँ बराबरको धान आयात भएकोमा गत आर्थिक वर्षमा १७ करोड ७७ लाख ८४ हजार ९ सय १ रुपैयाँ बराबरको धन आयात भएको छ ।

धान आयातको तथ्याङ्कलाई हेर्दा अघिल्लो आर्थिक वर्षको तुलनामा यस वर्ष ११ करोड रुपैयाँ बढीको आयात भएको देखिन्छ । भारतबाट आउने कनिकाको आयात पनि बढ्दो छ । अघिल्लो आर्थिक वर्षमा २ करोड १७ लाख ८१ हजार ९ सय ७ रुपैयाँको कनिका आयात भएकोमा गत आर्थिक वर्षमा ७ करोड १३ लाख २८ हजार ८ सय ४५ रुपैयाँ बराबरको कनिका आयात भएको तथ्याक छ ।

यसरी हेर्दा गत आर्थिक वर्षमा अघिल्लो आर्थिक वर्षको भन्दा ४ करोड ९५ लाख ४६ हजार ९ सय ३८ रुपैयाँ बढीको कनिका आयात भएको देखिन्छ ।
मेची भन्सार कार्यालयले आर्थिक वर्ष २०७४÷७५ मा आयात गरिएको धान, चामल र कनिकाबाट २ करोड, ५८ लाख ३५ हजार ४ सय ८१ रुपैयाँ कृषि सुधार शुल्क सङ्कलन गरेको थियो । गत आर्थिक वर्षमा ३ करोड ७८ लाख ८५ हजार ९ सय ९६ रुपैयाँ सङ्कलन गरेको छ ।

सुपर जोन घोषण भएको जिल्ला
सरकारले विगत ३ वर्ष अघिदेखि झापामा धान सुपर जोन कार्यक्रम सञ्चालन गरेको छ । चालु आर्थिक वर्षदेखि जिल्लाका १५ सबै स्थानीय तहमा धान सुपर जोन घोषणा गर्ने कार्यक्रम ल्याइसकेको छ ।

आर्थिक वर्ष २०७३÷७४ मा झापामा ४ लाख ५७ हजार ४ सय ५५ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो । झापाको जनसङ्ख्या ८ लाख ७९ हजार रहेको छ । प्रत्येक व्यक्तिलाई वार्षिक १ सय ८१ किलो खाद्यान्न आवश्यक देखिन्छ । जनसङ्ख्या र धान उत्पादनलाई हेर्दा झापामा प्रत्येक वर्ष २ लाख बढी मेट्रिक टन धान सञ्चित हुने देखिए पनि चामल आयातको दर बढ्दो रहेको कृषि ज्ञान केन्द्र झापाका प्रमुख शालिग्राम भट्टराईले बताए ।

‘उत्पादनको समयमा कम मूल्यमा भारतीय व्यापारीलाई धान बिक्री गर्ने र त्यही धानको चामल महङ्गो मूल्य हालेर किन्न हामी तयार छौँ’, भट्टराईले भने, ‘यसै कारणले सञ्चित धानको मूल्य हामी स्वयम् चुकाइरहेका छौँ । हामी नेपाली दुख गर्न चाहदैनौँ, धान मिलसम्म पु¥याउने र पिसेर खाने काम हाम्रो लागि भारी बन्ने गरेको छ, यसको साटो बजारमा जाने चामल किन्ने बानीको विकास बर्सेनी बढ्दो छ ।’

झापामा उत्पादन हुने धान जिल्लाका साथै देशभित्रै खपत गर्ने उद्देश्यले जिल्लाभर सुपर जोन बिस्तार गरिएको भए पनि उत्पादित धान कम मूल्यमा बिक्री गरेर महङ्गो मूल्यमा चामल खरीद भइरहेको छ ।

सुपर जोन कार्यान्वयनमा आएसँगै वर्षमा एक बाली मात्र धान खेती गर्ने किसानले उक्त क्षेत्रमा दुई बालीसम्म धान खेती गर्न थाले पनि भारतबाट हुने चामल आयातको परिमाणमा कुनै कमी नआएको भट्टराईले बताए ।

धान उत्पादनमा वृद्धि भए पनि नागरिकको कार्यशैलीमा परिवर्तन नआए चामलको आयात दर बर्सेनी बढ्ने भट्टराईले बताए । झापामा गत वर्ष ४ दशमलव ८ मेट्रिक टन धान उत्पादकत्व रहेकोमा यो वर्ष प्रतिहेक्टर ६ दशमलव १३६ मेट्रिक टन पुगेको प्रमुख भट्टराई बताउँछन् ।