विराटनगरः विराटनगर महानगरपालिकाकी उपमेयर हुन् इन्दिरा कार्की । प्रदेशकै राजधानी रहेको महानगरपालिकाको न्यायिक समितिकी संयोजकसमेत रहेकी उनी हरहमेशा छलफल र अन्तरक्रियामै व्यस्त हुने गर्छिन् । एउटै मुद्दा मिलाउन लामो समय खर्चिनुपर्ने भएकाले सधैँ व्यस्त हुने गरेको उनी बताउँछिन् ।

न्यायिक समितिमा काम गर्ने क्रममा मुस्लिम समुदायको एउटा मुद्दा उनी कहिल्यै भुल्दिनन् । तलाक दिइसकेको अर्थात् सम्बन्ध विच्छेद भइसकेको मुद्दा समेत मिलाएर विवाह गरिदिएको उनी सुनाउँछिन् ।

उनका अनुसार सो मुद्दा मिलाउन समितिलाई १ वर्षभन्दा धेरै समय लागेको थियो । महिलाको माइती र घरतर्फ दुवै पक्षसँग लामो समय पारिवारिक छलफल गरेर मुद्दा मिलाएको उनको अनुभव छ । मुस्लिम समुदायका प्रमुखहरूसँगकै परामर्शमा दुवै पक्षसँग छलफल गरी सहमतिपछि विवाह नै गरिदिएको उनको भनाइ छ ।

त्यसपछि उनीहरूले आफूलाई ‘आमा’ भनेर नै सम्बोधन गर्ने गरेको उनी सुनाउँछिन् । ‘अहिले पनि आमा भनेर बारम्बार फोन गरिरहन्छन्,’ उनी भन्छिन्, ‘त्यसले मलाई एकदमै खुशी लाग्छ ।’

अर्को एउटा अविष्मरणीय घटना पनि उनीसँग छ । ८६ वर्षीय एक वृद्धले म श्रीमतीसँग बस्न सक्दिनँ भन्दै दर्ता गराएको सम्बन्ध बिच्छेदको मुद्दा समेत न्यायिक समितिले मिलाएको थियो । ठूलो मिहिनेत र घरपरिवारसँगको सहयोगमा मुद्दा मिलाएको उनी बताउँछिन् ।

‘सो परिवारका छोरा, बुहारी र छोरीहरूसँग छलफल गरेपछि उहाँहरू दुवैलाई सहमतिमा ल्यायौँ । हामीले हाम्रो न्यायिक इजलासमा मिलापत्र गर्यौँ,’ हँसिलो मुद्रामा उनले सुनाइन्, ‘त्यसपछि फूलमाला लगाएर दुवैलाई लगाएर विवाह गरेजस्तै गरी गाडीमा हालेर पठायौँ । अहिले हामी उहाँहरूलाई निगरानी गरिरहेका छाँै । अहिले धरै राम्रो सम्बन्ध रहेको हामीले बुझेका छौँ ।’

पारिवारिक कलह र सम्बन्ध विच्छेदमा खासै ठूला कारण नहुने गरेको उनी बताउँछिन् । आर्थिक कारण, मादकपदार्थ सेवन र सञ्चारको ‘ग्याप’ मुख्य समस्या रहेको उनको अनुभव छ । श्रीमान् श्रीमतीबीचमा कुराकानी नहुँदा र व्यावहारिक कुरामा सल्लाह नहुँदा पनि यस्ता समस्या हुने गरेको उनले बुझेकी छिन् ।

‘कम्युनिकेसन ग्याप’ हुँदा उत्पन्न भएका समस्या छलफलका क्रममा कुराकानी गर्दागर्दै समाधान भइसक्ने गरेको उनको भनाइ छ । ‘धेरै साना कुरा इगोको रूपमा परिणत भएपछि त्यसले भयङ्कर रूप लिने गर्दो रहेछ,’ उनी भन्छिन्, ‘सासू र बुहारीबीचमा देखिएको असमझदारीका कारण पनि समस्या आउने गरेका छन् । दाइजो अर्को मुख्य कारण हो । दोस्रो विवाह गर्दा धेरै दाइजो पाइने लोभमा बिहे गर्ने गरेका छन् । त्यसले अर्को समस्या सिर्जना गरेको छ । सबैभन्दा महत्वपूर्ण कारण भनेको श्रीमान्ले मादक पदार्थ सेवन गर्ने र परिवारलाई बेवास्ता गर्ने खालका समस्या छन् ।’

समस्या ठूला नभए पनि जटिल भइदिनाले कहिलेकाहीँ मिलापत्र गर्न समय लाग्ने गरेको उनी बताउँछिन् । तल्लो तहका जनताको पहुँचमा न्याय सेवा पुगोस् भनेर नै न्यायिक समिति शुरु भएको उनको तर्क छ । अदालतसम्म पहुँच नहुने र अदालत जान पनि नमिल्ने साना मुद्दामामिला र झगडा मिलाउनको लागि नै न्यायिक समितिले काम गर्ने उनको बुझाइ छ ।
उनी आफूलाई न्यायाधीशभन्दा पनि समन्वयकर्ता भन्न रुचाउँछिन् । पैसा खर्च गर्न नसक्ने र लामो समय कुर्न पनि नसक्नेको लागि न्यायिक समिति प्रभावकारी बन्ने गरेको उनको भनाइ छ ।

‘सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा गोपनीयताको हो । आफ्ना जनप्रतिनिधि र छिमेकीसँग भन्न सकिने कुरा वकिललाई भन्न नसकिने पनि हुन्छ’, उनी भन्छिन्, ‘गोपनीयता भङ्ग नहोस् र विश्वासका साथ न्याय मिलोस् भनेर नै न्यायिक समितिले काम गरेको हुन्छ ।’

उनको विचारमा सबैलाई न्याय पाएको अनुभूति दिलाउने कुरा सामान्य होइन । त्यसको लागि न्यायिक समितिले धेरै समय लगाएर भए पनि न्यायोचित काम गर्ने गरेको उनी बताउँछिन् ।
न्यायिक समितिले मिलाएका मुद्दामा कोही पनि असन्तुष्ट भएर प्रहरी वा अदालत जानु नपरेकोमा उनी विश्वस्त छिन् । तर अहिले पनि धरै घटना बाहिर आउन नसकेको र स्वयम् पीडितले पीडा सहेर बस्न तयार भएकोमा उनी दुःख व्यक्त गर्छिन् ।

‘पारिवारिक कुरा बाहीर आएपछि उसको दैनिकी र व्यवहार नै परिवर्तन गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यो आँट थोरै महिलामा मात्र छ । बाहिर ल्याउँदा पारिवारिक र सामाजिक रूपमा अपमान हुने बुझाइले धेरै हिंसा गुपचुप छन्,’ उनी भन्छिन्, ‘त्यसैले हामीले न्यायिक समितिका हरेक सदस्यमार्फत् गाउँघरमा भएका समस्यालाई निगरानी गर्ने र समाधान गर्ने प्रयास जारी राखेका छाँै । समस्याको समाधान मौनता होइन छलफल हो भनेर हामीले भन्ने गरेका छौँ ।’

सबैभन्दा धेरै जग्गा किचलोका मुद्दा आउने र एक इन्च जग्गा पनि तलमाथि भयो भने पनि न्यायिक समितिमा आउने गरेको उनको अनुभव छ । शुरुमा सम्बन्ध विच्छेद गर्ने भनेर धेरै आउने गरेका र केही महिनादेखि त्यो प्रकृतिका मुद्दा आउन छाडेको उनको भनाइ छ ।

घर जग्गामा भने सामान्य विवाद भए पनि न्यायिक समितिमा आउने र अधिकांश मुद्दा सहमतिमै टुङ्गिने गरेको उनी बताउँछिन् ।