बिर्तामोड: कुनै समय पुरुषको एकाधिकार रहेको उद्यम क्षेत्रमा पछिल्लो समय महिलाले राम्रो पकड जमाएका छन् । आर्थिक स्तरोन्नतिसँगै समाजका लागि केही गरौँ भन्ने लक्ष्यका साथ उद्यममा पकड जमाउन सफल भएका हुन् झापाका उद्यमी महिला ।
आवश्यक खर्च जुटाउन श्रीमान् र परिवारका अन्य सदस्यसँग निर्भर हुने महिलाले अहिले सफल उद्यमी महिलाको परिचय बनइसकेका छन् । महिला उद्यमी सङ्घ झापामा आबद्ध महिलाहरू सामुहिक र व्यक्तिगत रूपमा व्यवसाय गर्दै आएका छन् । महिला उद्यमी सङ्घ झापाले विगत दुई वर्षदेखि फूलखेती गर्दै आएको छ । सङ्घलाई झापाका राष्ट्रिय सङ्घसंस्थाले सम्मान समेत गरिसकेको महिला उद्यमी सङ्घ झापाकी अध्यक्ष गोमा भट्टराईले बताइन् । महिला उद्यमी सङ्घ झापामा आबद्ध सफल उद्यमी महिलाबारे गरिएको एक चर्चा ।
ढिकी जाँतोमा रमाउने सीता
बिर्तामोड –४ की सीता भट्टराईले १ वर्ष पहिले जापान जाने भिसा पेश गरिसकेकी थिइन् । घुम्नका लागि हेटौँडाको शहीद स्मारक पार्क पुगेकी भट्टराईको मन त्यहाँ बनाइएको परम्परागत अस्तित्व झल्काउने घरले परिवर्तन गरिदियो । यस्तै प्रकारको घर बनाएर व्यवसाय गर्ने सके जापानमा भन्दा राम्रो आम्दानी लिन सक्ने अनुमान गरी जापान नजाने निर्णय गरेको उनी सुनाउँछिन् । त्यसपछि झापा फर्केर सीताले परम्परागत अस्तित्व झल्कने घर बनाएर व्यवसाय शुरु गरिन् । भट्टराईले अहिले बिर्तामोड –२ मा ढिकी जाँतो रेष्टुरेन्ट सञ्चालनमा ल्याएकी छन् ।
हेर्दा माटाको जस्तो देखिने घर, कुँदिएका झ्याल– ढोका, भित्तामा झुण्डाइएका मकैका झुत्ता, फर्सी, घरको सिकुवामा रहेका ढिकी –जाँतो, सिकुवामा राखिएको गुन्द्री –पिराले रेष्टुरेन्टमा आउने ग्राहकलाई लोभ्याउने गरेको छ । पहाडी भेगमा हुने घरको याद, अर्गानिक खाना नै रेष्टुरेन्टको विशेषता रहेको रेष्टुरेन्टमा आएका एकराज गिरीले बताए । हरेक क्षण घरका भित्तामा ठोक्किने शहरी क्षेत्रका मानिसका आँखाले यस स्थानमा पुग्दा आनन्द महसुस गर्ने गरेको झापा घैलाडुब्बाकी दुर्गा प्रसाईँ बताउँछिन् । उनको सो रेष्टुरेन्टमा १ पटकमा १ सय जना मानिसले बसेर खान सक्छन् ।
५० लाख रुपैयाँ लागतमा शुरु गरेको व्यवसायबाट सीताले आम्दानी लिन शुरु गरिसकेकी छिन् । ‘यति नै आम्दानी हुन्छ भन्न सकिन्नँ’ सीताले भनिन्, ‘कुनै महिना राम्रो आम्दानी हुन्छ त कुनै महिना कम, औसतमा मासिक एक लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी हुन्छ ।’ रेष्टुरेन्टमा आउने ग्राहकलाई ढिकीमा कुटेको चिउरा, ठेकीमा पारेको मोहीको स्वाद चखाउने तयारी भइरहेको सीताले सुनाइन् । रेष्टुरेन्टमा ढिँडो र लोकल कुखुराको माग बढी हुने उनको भनाइ छ । उनलाई व्यवसायमा श्रीमान् हरिप्रसाद काफ्ले र छोरी वर्षाले सहयोग गर्दै आइरहेका छन् ।
मेसिनले परिवर्तन गरिदिएको जीवन
काखमा एक वर्षकी छोरी च्यापेर ०६४ सालमा इलामको रोङ गाउँपालिकाबाट झापाको बिर्तामोड आएकी शर्मिला अधिकारीसँग कुनै सीप थिएन । बिर्तामोड आएर दुई वर्षसम्म कपडा पसलमा काम गरिन् शर्मिलाले । सो कामले बिहान बेलुकाको छाक टार्न धौधौ परेपछि पान पसल खोलिन् । १ वर्ष पान पसल गर्दा नाफाभन्दा पनि उनले घाटा बेहोर्नुप¥यो । यसपछि मेनपावरमा जागिर खाइन् शर्मिलाले ।
२०६९ सालमा सरकारले युवा स्वरोजगार कार्यक्रम ल्यायो । स्थानीय सहकारीबाट युवालाई स्वरोजगार बन्नका लागि २ लाख रुपैयाँ ऋण दिने व्यवस्था सरकारले ग¥यो । उक्त पैसा लिने र कुनै व्यवसाय गर्ने सोच बनाएर सहकारी पुगेकी उनलाई सहकारीले सिलाइबुनाइको लागि ऋण दिन सक्ने जनायो । शर्मिलालाई ऋण लिएर व्यवसाय गर्नु थियो, तर सिलाइबुनाइको कुनै ज्ञान थिएन ।
सहकारीबाट २ लाख रुपैयाँ ऋण लिएर बिर्तामोड –५मा होमा डिजाइनर सञ्चालनमा ल्याइन् शर्मिलाले । २ वटा मेसिन खरिद गरिन् । ‘मेसिन खरिद त गरेँ, तर मेसिन कताबाट घुम्छ भन्ने मलाई थाहा थिएन’ शर्मिलाले भनिन्, ‘प्रत्येक दिन बिहान ५ बजे उठेर मेसिन घुमाउन, कपडा सिलाउन सिक्थँे, मैले कुनै पनि तालीम लिइन, आफैँ सिलाउन जान्ने भएँ ।’
यसरी शुरु गरेको व्यवसायमा अहिले ७ जनालाई रोजगारी दिएकी छिन् शर्मिलाले । उनी मासिक १ लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गर्दै आएकी छिन् । व्यवसायबाटै छोरीलाई राम्रो विद्यालयमा पढाउन, बिर्तामोडमा घडेरी जोड्न, घर बनाउन सफल भएको सुनाउँछिन् शर्मिला ।
विदेशले सिकायो काम
स्थायी घर इलामको बाँझो रहेकी मंगलमाया केरुङ वैदेशिक रोजगारीका लागि ४ वर्ष लेबनान् बसिन् । घरेलु कामदारको रूपमा गएकी उनले लेबनानमा न्यून ज्यालामा काम गर्नु परेको सुनाइन् ।
त्यसपछि नेपालमा नै उद्यम गर्ने सोच बनाएर नेपाल फर्केकी मंगलमायाले झापाको बिर्तामोडमा १ लाख ५० हजार रुपैयाँको लगानीमा केरुङ ढाका उद्योग सञ्चालनमा ल्याइन् । ‘लेबनानमा गएर घरेलु कामदार हुँदा धेरै दुःख पाइयो’, मनमायाले भनिन्, “काम कसरी गर्नुपर्छ भन्ने लेबनानले सिकायो । त्यहाँको ऊर्जालाई नेपालमा प्रयोग गरेँ ।’
मनमायाको उद्योगमा ९ ओटा तान छन् । उनले ८ जनालाई रोजगारी दिएकी छिन् । उद्योगमा कुल ७ लाख रुपैयाँ लागत लागेको उनी बताउँछिन् । ढाकाको टोपी, साडी, बर्की, चौबन्दी, कोट, मखलर, ब्याग, पर्स उत्पादन गरेर बिक्री गर्दै आएकी मनमाया खर्च कटाएर मासिक ७० हजार रुपैयाँ आम्दानी गर्दै आएकी छिन् ।
कृषि उत्पादनसँगको व्यवसाय
झापा अर्जुनधारा –६ की बिना दाहाल दासले सफल व्यवसायीको परिचय बनाइसकेकी छिन्् । २ वर्ष अघि श्रीमान् गुमाएपछि व्यवसाय शुरु गरेको बताउँछिन् बिना । व्यवसाय शुरु गर्नुपूर्व बीमा कम्पनीको अभिकर्ता र अगरबत्ती उद्योगमा काम गरिसकेकी बिनाले एस केडी म्यानेफ्याक्चरिङ प्याकेजिङ तथा झापा सप्लायर्स सञ्चालनमा ल्याएकी छिन् । उनले सञ्चालनमा ल्याएको घरेलु उद्योगबाट फापर, कोदो, मकैको पिठो, तिलको छोप, सिस्नोको फूल, सिस्नोको पाउडर, दाल बिक्री गर्दै आएकी छिन् । फापर, कोदो, मकै, सिस्नो, तोरी, तिल खरीद गर्न गाउँगाउँ पुग्छिन् बिना ।
‘२ वर्ष अघि व्यवसाय गर्छु भनेर लागँे, धेरै पटक मेरो उत्पादन बजारबाट फर्कियो, कति पटक खस्रो चामल भनेर त कति पटक कोदो नफली पिसाएर’, बिनाले भनिन्, ‘यसरी शुरु गरेको व्यवसायले अहिले बजारको माग पु¥याउन सकिरहेकी छैन ।’ बिर्तामोडका अधिकांश डिपार्टमेन्ट स्टोरमा बिनाको उत्पादन बिक्री हुन्छ । प्रत्येक महिना एउटा आइटम ३ हजार ३ सय केजी बिक्री गर्ने गरेको उनले सुनाइन् । व्यवसायबाट उनी मासिक ३० हजार आम्दानी गर्दै आएकी छिन् ।
पशुपालनको मोह
झापा बिर्तामोड–४की गीतादेवी भट्टराई पशुपालन आफ्नो लागि नशा बनेको सुनाउँछिन् । व्यवसाय गर्ने सिलसिलामा लामो समयसम्म होटल सञ्चालन गरेकी भण्डारीले विगत ६ वर्ष अघिदेखि पाथीभरा गाई फर्म सञ्चालनमा ल्याएकी छिन् । ६ लाख रुपैयाँ लगानीमा फर्म सञ्चालनमा ल्याएको उनले बताइन् । फर्ममा अहिले होलेष्टन र जर्सी जातका १५ वटा गाई रहेका छन् ।
‘दैनिक ५० लिटर दूध बिक्री गर्दै आएकी छु’, भण्डारीले भनिन्, ‘सहकारीको ऋण र महिला उद्यमी सङ्घ झापाले व्यवसाय गर्न दिएको ऊर्जाले नै म सफल उद्यमी महिला बन्न सकँे ।’ व्यवसायमा उनलाई श्रीमान् हिमालय पोखरेलको सहयोग छ । गाईपालनबाटै छोराछोेरीलाई पाटन कलेज पढाउन सफल बनेकी छिन् भण्डारी । गाईलाई खुवाउने घाँसका लागि ६ कट्ठा जग्गा भाडामा लिएकोे उनी बताउँछिन् । व्यवसायबाट उनी मासिक ६० हजार रुपैयाँ आम्दानी गर्दै आएकी छिन् ।
