इटहरीः मोरङको सुन्दरहरैंचा नगरपालिका–५ का १२ वर्षीय प्रदीप घिमिरेलाई आइतबार साँझ घर नजिकै फोहर फाल्ने क्रममा गोमन सर्पले डस्यो । सर्प बसेको प्वालमा उनको खुट्टा परेको थियो । सर्पको टोकाइलाई उनले शुरुमा त्यति वास्ता गरेनन् । पछि बान्ता भएपछि र चक्कर लागेपछि मात्र उनी आत्तिन थाले । त्यसपछि मात्र उनले घरका अन्य सदस्यलाई जानकारी गराए ।
सर्पले खुट्टाको बुढी औलामा डसेको स्थानमा बुबा तथा छरछिमेकले मट्टीतेल दल्ने तथा उनलाई खुर्सानी खुवाउन थालेपछि प्रदीप झन् सिकिस्त बन्दै गए । पछि उनलाई एक जना शिक्षकको सुझावमा आइतबार साँझ नै इटहरीस्थित सामुदायिक सर्पदंश उपचार केन्द्रमा ल्याइयो । इटहरी ल्याउँदासम्म उनी अचेत भइसकेका थिए । उनको तत्काल उपचार शुरु गरेको २ घण्टामा उनको बल्ल होश खुल्यो ।
सामुदायिक सर्पदंश उपचार केन्द्रका स्वास्थ्य प्राविधिक डम्बर तिम्सिना भन्दैथिए, ‘१५ मिनेट अबेर भएको भए उनको ज्यान नै जान्थ्यो ।’
समयमै इटहरी ल्याइएका प्रदीपजस्ता धेरै व्यक्ति छन् जसले मृत्युको मुखबाट नयाँ जिन्दगी पाएका छन् । सामुदायिक सर्पदंश उपचार केन्द्रमा ल्याइएका धेरै बिरामी उपचारपछि पूर्ववत रूपमा ठीक भई घर फर्किएका छन् ।
यस वर्षको भदौ १७ सम्ममा ९ सय ३४ जनाको उपचार सो सर्पदंश केन्द्रले गरिसकेको छ । केन्द्रको स्थापना भएयता करिब ७ हजार जनाले सर्पको टोकाइको उपचार लिएको बताइएको छ । केन्द्रमा पूर्वी पृतना हेडक्वाटरका एमडी डाक्टर राम श्रेष्ठको नेतृत्वमा चिकित्सक टोलीले उपचार सेवा दिँदै आएको छ ।
सेनाले मेडिकल टिम र एन्टी स्नेक भेनम औषधी उपलब्ध गराउने तथा भौतिक पूर्वाधार र उपकरण सामुदायिक सर्पदंश उपचार केन्द्रले व्यवस्था मिलाउने गरी २०६९ सालमा सो उपचार केन्द्रको स्थापना गरिएको हो ।
अहिले यस उपचार केन्द्रमा १ नम्बर प्रदेशका पहाडी र तराईका जिल्लाका साथै भारतीय नागरिकदेखि प्रदेश २ का जिल्लाबाट पनि बिरामी आउने गरेका छन् । विराटनगर र धरानका ठूला अस्पतालले पनि बिरामीलाई इटहरी रेफर गर्ने गरेका छन् ।
कुरुवा घरको व्यवस्था
यहाँ उपचार गराउन आउनेको लागि कुरुवा घरको समेत स्थापना भएको छ । बिरामी लिएर आएका आफन्तलाई रातको समयमा बस्नको लागि उपचार केन्द्रकै भवनमा १० ओटा बेडसहितको कुरुवा घर २०७४ मा स्थापना गरिएको हो ।
कुरुवा बस्नेहरूको लागि उपचार केन्द्र र नेपाली सेनाको सहयोगमा निःशुल्क खानाको समेत व्यवस्था गरिएको छ । भित्रै क्यान्टिनको स्थापना गरी कुरुवालाई खाना खुवाउने व्यवस्था गर्दा बिरामीका आफन्तलाई धेरै सहज हुने गरेको छ । यस्तै, सर्पदंशको उपचार गर्न आउनेको सहजताका लागि लक्ष्मी बैंकले एटिएम बुथसमेत स्थापना गरेको छ ।
उपचार केन्द्रको परिकल्पना
२०६९ बैशाख १० गतेबाट सामुदयिक सर्पदंश उपचार केन्द्र इटहरीले आफ्नो सेवा शुरु गरेको हो । त्यस समय पूर्वी पृतना आफँैले तराईका जिल्लालाई लक्षित गरी सर्पको डसाइको उपचार गर्दै आएको थियो । तर शान्ति सुरक्षाको कारण सोझै बिरामीले उपचारमा पहुँच नपाएपछि समुदायको हितको लागि उपचार केन्द्रको स्थापना गरिएको हो ।
सो केन्द्रका अध्यक्ष दिवस पोखरेल नेतृत्वको टिमले शुरुवातमा ३ ओटा कोठासहितको भवन निर्माण गरी उपचार शुरु गरिएको थियो । समुदायबाट परदर्शी रूपमा सङ्कलित सहयोग रकम र दाताबाट प्राप्त भौतिक सामग्रीले अहिले उपचार केन्द्र सुविधासम्पन्न हुँदै आएको छ ।
केन्द्रमा आउने बिरामीलाई अन्य स्थानमा भन्दा कम शुल्क लिने गरिन्छ । अध्यक्ष पोखरेलका अनुसार विषालु सर्पको डसाइको २ हजार र विषरहित सर्पको डसाइको उपचारको लागि १ हजार मात्र शुल्क लिने गरिएको छ ।
‘हामीले लिने शुल्क अत्यधिक कम हो’, उनले भने । उपचारको क्रममा सङ्कलित रकमले उपचार केन्द्रमा सुविधा थप्ने, भवन मर्मत तथा अन्य उपकरणका लागि खर्च गर्ने गरेको उनले बताए ।
पर्याप्त एन्टी स्नेक भेनम
अन्य जिल्लाका अस्पतालमा एन्टी स्नेक भेनम औषधी अभाव भएका कारण ज्यान गुमाउनु परेका घट्ना बढ्दो छ । सरकारले सबै उपचार केन्द्रमा एन्टी स्नेक भेनम निःशुल्क उपलब्ध गराउने गर्छ । तर यसको आयात नै कम हुने भएकाले समय समयमा औषधीको अभाव हुने गर्छ । तर इटहरीस्थित सामुदायिक सर्पदंश उपचार केन्द्रमा अहिलेसम्म यो औषधीको अभाव भएको छैन । केन्द्रमा सधैँ हजार फायलसम्म भेनम स्टक रहने गरेको छ ।
निःशुल्क उपचारको तयारी
सामुदायिक सर्पदंश उपचार केन्द्र इटहरीले चाँडै निःशुल्क उपचार गर्ने योजना बनाएको छ । जसको लागि स्थानीय तहबीच समन्वय गर्ने प्रयास भइरहेको छ ।
स्थानीय तहले सो उपचार केन्द्रलाई आवश्यक पर्ने भौतिक सामग्री तथा उपकरणमा सहयोग गर्ने र त्यसबापत स्थानीयको निःशुल्क उपचार गर्ने योजना बनेको अध्यक्ष पोखरेल बताउँछन् ।
जनचेतनाको कमी
नेपालमा हरेक वर्ष करिब २० हजार सर्पदंशका घटना हुने र त्यसमा करिब ३ सय जनाले ज्यान गुमाउने अनुमान गरिएको छ ।
सर्पको डसाइबाट मृत्यु हुनुको प्रमुख कारण अस्पताल ल्याउनमा ढिलाइ, औषधीको अभाव र घरेलु उपचार पद्धति प्रमुख कारण देखिएको छ ।
अझै पनि गाउँघरमा सर्पले डसे झारफुक गर्ने, काटेको ठाउँमा ब्लेडले चिरेर रगत निकाल्नेजस्ता कार्य गर्नाले मृत्युदर बढ्ने गर्छ । सर्पको डसाइको विषयमा समेत स्थानीय स्तरमा जनचेतनाको कमीले पनि मान्छे बढी आत्तिने र जोखिम बढाउने गरेको उपचार केन्द्रका अध्यक्ष पोखरेलको अनुभव छ ।
उपचार गराउन आउनेहरूको सङ्ख्याको आधारमा भन्दा ८० प्रतिशत विषरहित सर्पको टोकाइका बिरामी आउने गरेको केन्द्रका अध्यक्ष पोखरेलको भनाइ छ ।
_1720278409.jpg)
