इटहरीः १ नम्बर प्रदेशका किसानहरू माटो परीक्षण गरेर मात्र बाली लगाउने विषयमा सचेत हुन थालेका छन् । प्रदेशको माटो तथा मल परीक्षण प्रयोगशाला झुम्काको तथ्याङ्कअनुसार किसानहरूमा माटो परीक्षण गर्न आउनेको सङ्ख्या बढेको देखिएको छ ।
प्रयोगशालाका अनुसार आर्थिक वर्ष ७४÷७५ मा ३ सय ८५ जना किसानहरूले माटो परीक्षण गराएको तथ्याङ्क छ । अहिले ७५÷७६ को असार मसान्तसम्म ५ सय ७७ जना किसानले माटो परीक्षण गराइसकेका छन् । यो सङ्ख्या अझै बढ्ने सक्ने माटो तथा मल परीक्षण प्रयोगशाला झुम्काका अधिकृत राजेन्द्रप्रसाद यादवले जानकारी दिए । २०७४ भन्दा अघि मुस्किलले २ सय किसानहरू माटो परीक्षण गर्न आउने गरेको उनले बताए ।
‘अहिले कृषकहरू बाली लगाउने विषयमा निकै सचेत छन्, माटोमा कति उर्वराशक्ति छ भन्ने विषयमा ज्ञान लिएरै अगाडि बढ्ने गरेका छन्’, उनले भने ।
परम्परागत खेतीबाट राम्रो उब्जनी नहुँदा लगानी खेर जाने भएपछि किसानहरू माटोको विषयमा सबै ज्ञान लिएर मात्र खेती वा बिरुवा लगाउन थालेको यादव बताउँछन् ।
धनकुटा, भोजपुर, सङ्खुवासभालगायतका पहाडी क्षेत्रमा राम्रो उत्पादन हुने किबी, कफी, अलैँची आलु लगायतका बोटहरू बीचै समयमै मर्ने र राम्रो उत्पादन नहुने जस्ता समस्या धेरै देखिन्थ्यो तर अहिले त्यहाँका किसानहरू माटो परीक्षण गरेर मात्र काम गर्न थालेको यादवको भनाइ छ ।
तराइमा धान, गहुँ, मकै आदि उत्पादन हुने जिल्लाका किसानहरूले पनि माटोको कमजोरी पत्ता लगाई उपचार गरेर मात्र बाली लगाउने अवस्था बनेको यादवले बताए ।
‘हामी माटोमा भएको प्राङ्गारिक पदार्थको अवस्था, माटो अनुसारको उपयुक्त बाली र मलको मात्राको बारेमा सुझावसहितको रिपोर्ट किसानलाई दिने गर्छौँ’, उनले भने, ‘जसले गर्दा किसानहरू जानकारी पाएर निकै उत्साहित हुन थालेका छन् ।’
सो प्रयोगशालाले समयसमयमा किसानहरूको खेतमै गएर गर्ने सचेतनामूलक कार्यक्रमले समेत उनीहरूमा परिवर्तनको अवस्था आएको उनको बुझाइ छ ।
प्रदेश १ को इलाम र झापा बाहेकका १२ जिल्लामा प्रयोगशालाले काम गर्ने गरेको छ । जसमा किसानले ल्याएका माटोका साथै खेतमै गएर पनि टोलीले माटो परीक्षण गर्ने गरेको छ ।
माटोमा अम्लीयपन बढी
प्रदेश १ को माटोमा अम्लीयपन बढी पाइएको छ । प्रयोगशालाका अनुसार ६५ प्रतिशत अम्लीयपन यहाँको माटोमा देखिएको छ । तर अम्लीयपनको समस्यालाई माटो विज्ञहरूले दिएको सुझाव अनुसार उपचार गर्न सके कुनै असर नपर्ने प्रयोगशालाका अधिकृत यादव बताउँछन् ।
प्रदेशको माटोको अवस्था हेर्दा ६५ प्रतिशत अम्लीयपन, ३२ प्रतिशत तटस्थ ३ प्रतिशत क्षारीय रहेको अनुसन्धानले देखाएको छ । यस्ता समस्याले माटोले बिरुवा वा बालीलाई राम्रो पोषण शक्ति दिन सक्दैन । जसको लागि माटोलाई प्राङ्गारिक पदार्थ अति आवश्यक हुने गर्छ ।
रासायनिक पदार्थको बारेमा ज्ञानको कमी तथा कतिपय अवस्थामा ज्ञानको दुरुपयोग गर्ने गरेका कारणले पनि माटोको समस्या थप जटिल बन्दै गएको यादवको धारणा छ ।
माटो बिग्रिनुका धेरै कारणमध्ये रासायनिक मल र विषादीको अत्यधिक प्रयोग प्रमुख कारण हो । तत्काल बढी उत्पादन लिने लोभले रासायनिक मल र विषादी अत्यधिक प्रयोग गर्दा माटोका प्रमुख खाद्य तत्वहरूमा नकारात्मक असर पर्दछ । यादवका अनुसार माटोको अवस्था राम्रो राख्न सबै भन्दा बढी प्राङ्गारिक मलको प्रयोग बढाउनुपर्छ ।
आधुनिक प्रयोगशाला
झुम्कास्थित प्रदेश स्तरीय प्रयोगशालामा आधुनिक उपकरणसहितका मेसिनले माटो परीक्षण गर्ने गरेको छ । दुई दिनभित्र माटोको रिपोर्ट किसानले पाउने गर्छन् । कृषि मन्त्रालयले पनि माटो परीक्षणका लागि आधुनिक उपकरणसँगै मिनिल्याबसहितको भ्यान उपलब्ध गराएको छ ।
सो भ्यानमार्फत् विज्ञको टोलीले किसानहरूको घर खेतमै गएर माटो परीक्षण गर्ने गरेको छ । साथै समयसमयमा स्थानिय जनप्रतिनिधिसँगको सहकार्यमा माटो परीक्षणसम्बन्धी गोष्ठीसमेत आयोजना गर्ने गरेको छ ।
प्रयोगशालाका अधिकृत यादवका अनुसार प्रादेशिक संरचनामा कार्यालय आएपछि प्रदेश सरकारले पनि माटो परीक्षण केन्द्रको बिस्तार गर्ने योजना बनाएको छ ।
प्रत्येक जिल्लामा एउटा प्रयोगशाला राख्ने अवधारणा प्रदेश सरकारको रहेको छ । सङ्घीय कृषि मन्त्रालयले पनि आवश्यक उपकरणहरूमा सहयोग गर्ने आश्वासन दिएको यादवले बताए ।
_1720278409.jpg)
