कृषि उत्पादनको मूल्य बढ्दा पनि निराश हुनुपर्ने अवस्था नआओस्

विराटचोकः सरकारले हालै दूधको मूल्यमा ६ रुपैयाँ वृद्धि ग¥यो । तर, दूधको मूल्य बढेपछि पनि किसान खुशी हुन सकेनन् । यसरी खुशी नहुने किसानमा पहाडी क्षेत्रमा ठूलो परिमाणमा दूध उत्पादन गर्ने किसान रहेका छन् ।

दूधको मूल्य बढेपछि बिक्री गर्न समस्या हुने कारण देखाई दुग्ध वितरण केन्द्र विराटनगर र इटहरीको कामधेनु दुग्ध उत्पादक सहकारी संस्थाले दूध खरीद नगरेको ती किसानको गुनासो हालै मिडियामा सार्वजनिक भयो । चाडबाडको मुखमा किसानलाई नै मर्का पर्ने गरी सरकारले निर्णय गरेको उनीहरूको भनाइ थियो ।

दूधको मूल्य बढाउने नीति सही भए पनि ढुवानी गर्न टाढा हुने किसानलाई कस्तो असर पर्छ भनी सरकारले मूल्याङ्कन गर्न नसकेको उनीहरूले आरोप लगाए ।

१० दिनअघि मोरङको सुन्दरहरैंचामा लेयर्स जातको कुखुरा पाल्ने किसानको भेला थियो । नेपाल अण्डा उत्पादक सङ्घ मोरङको पहिलो साधारण सभामा उपस्थित कार्यक्रमका वक्ताले अरु क्षेत्रमा जस्तै लेयर्स कुखुरा पालक किसानलाई सीधै अनुदान दिन नहुने बताए । उत्पादनको आधारमा अनुदान दिनुपर्नेमा अधिकांशले जोड दिएका थिए । अनुदानका कारण कुखुरापालक किसानलाई नै घाटा पुग्ने उनीहरूको भनाइ थियो ।

कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि नेपाल अण्डा उत्पादक सङ्घका केन्द्रीय अध्यक्ष शिवराम केसीले त अनुदानभन्दा पनि अनुभव आदानप्रदानको व्यवस्था र तालीमको व्यवस्था गर्नुपर्ने उनले बताए । उनले भनेका थिए, ‘अनुदान दिनु भनेको माछा मारेर दिएजस्तो हो । तर, अनुभव आदानप्रदान र तालीमको व्यवस्था गर्नु भनेको माछा मार्न सिकाउनुजस्तो हो ।’

सरकारले अण्डाबाट हुने फाइदाको बारेमा जानकारी दिने सूचना प्रवाह गरी सबैले अण्डा खाने वातावरणको सिर्जना गर्नुपर्ने बताएका थिए । अण्डाको समर्थन मूल्य तोक्नुका साथै खुला सीमाबाट हुने अवैध आयातमा कडाइ गर्नुपर्नेमा उनले जोड दिएका थिए ।

अण्डा खाने चलन बढ्दै गएकाले किसानलाई थप उत्साहित बनाएको उनको भनाइ थियो । पहिले बिरामी हुँदा मात्रै खाइने र फुटबल खेल्ने वा कडा परिश्रम गर्नेले मात्रै अण्डा खानुपर्छ भन्ने सोचाइ रहेकोमा हाल सो सोचाइ भङ्ग हुँदै गएको उनको भनाइ थियो ।
आफ्नै व्यवहारले आफैँलाई घाटा
किसानको आफ्नै व्यवहारले आफैँलाई घाटा भइरहेको छ भन्ने जानकारी नहुँदा किसानको व्यवहार व्यावसायिक नभएको केसीको भनाइ थियो । ‘हामी आफैं अण्डाको उपयोगमा सचेत छैनौँ । त्यसैले अरुले अण्डा उपभोग गरेनन् भनेर नभन्दा हुन्छ,’ केसीले भने, ‘हामी आफ्ना बच्चाको टिफिन स्वास्थ्यलाई फाइदा नगर्ने चाउचाउ हाल्छौँ । जबसम्म अण्डा उत्पादक किसानले छोराछोरीलाई दिउँसोको खाजाको रूपमा पोसिलो अण्डा दिँदैनौँ तबसम्म अरुले अण्डाको उपभोग गरेनन् भनेर रोइकराइ गर्नुको औचित्य हुँदैन ।’

चाउचाउकै मूल्यबराबरको अण्डा टिफिनको रूपमा बच्चालाई दिने बानी बसाल्ने हो भने बच्चा स्वस्थ हुनुको साथै अण्डाको विज्ञापनसमेत हुने उनको तर्क नाजायज थिएन । एउटा कक्षाका ३÷४ जना विद्यार्थीले यसरी दिनहुँ दिउँसोको खाजाको रूपमा अण्डाको प्रयोग गर्ने हो भने कमसेकम एक तिहाइ विद्यार्थीले निश्चय नै चाउचाउको सट्टा अण्डा प्रयोग गर्ने थिए होला । यसबारेमा अण्डा उत्पादक किसानले सोच्दा राम्रै नतिजा निस्कन सक्ने देखिन्छ ।

कम खर्चमा दिनहुँ पौष्टिक तत्व
अण्डा पौष्टिक तत्वले भरिएको खाद्यपदार्थ भए पनि यसको दिनहुँ उपभोग गर्ने बानीको विकास नभएको हुनाले दिनहुँ उपभोग गर्ने बानीको विकास गराउन सके उपभोक्तालाई स्वस्थ जीवन र उत्पादकलाई राम्रो प्रतिफल मिल्ने केसीको तर्क थियो ।

काठमाडौंमा खसीको १ केजी मासुलाई १ हजार ३ सय रुपैयाँ पर्ने तर सो मासुले १ छाक मात्रै टर्ने बताउँदै उनले सोही मूल्यमा महिना दिन खान पुग्ने अण्डा आउने बताए । मासुजत्तिकै पौष्टिक तत्व दिने अण्डा १ हजार ३ सयमा १ सय २० ओटा भन्दा बढी आउने जुन परिमाणले ४ जनाको परिवारलाई हरेक दिन एउटा अण्डा खान पुग्ने उनको तर्क थियो ।

स्थानीय तहले गर्न सक्ने काम
पछिल्लो समय केही स्थानीय तहले उदाहरणीय काम गरेका छन् । सुत्केरी महिलालाई भेट्न कुखुराको भाले तथा अण्डा लिएर जाने नियम केही स्थानीय तहले बनाएका छन् । यसले स्थानीय सरकार नागरिकको स्वास्थ्यप्रति सचेत छ भन्ने सन्देश जानुका साथै किसानको उत्पादन बिक्री हुनाले स्थानीय किसानलाई पनि फाइदा पुग्ने गरेको छ ।

भरतपुर अस्पतालले क्यान्सरका बिरामीका लागि स्वस्थ खाद्यको रूपमा अण्डालाई अनिवार्य खाद्य भनी सिफारिश गर्ने गरेको छ । यस्तो क्रमले निरन्तरता पाउँदा निश्चय नै किसानको हित हुने देखिन्छ । तर दूधको मूल्य बढाउँदा पहाडी क्षेत्रका किसानको दूध नबिक्ने समस्या भएजस्तै उल्टो परिणाम दिने किसिमको निर्णय हुन पुगेमा त्यस्ता किसानको समस्या कसरी सम्बोधन गर्ने भनी सोच्नु राज्यको दायित्व देखिन्छ ।