काँकरभिट्टाः बितेको ५० वर्षमा डेङ्गु रोगको सङ्क्रमण ३० गुणाले बढेको एक तथ्याङ्कले देखाएको छ । विश्वको आधाभन्दा बढी जनसङ्ख्या यो रोगको जोखिममा रहेको तथा १ सय २८ भन्दा बढी मुलुकका ३ दशमलव ९ अर्ब मानिस यो रोगको जोखिम क्षेत्रमा बसोबास गर्दछन् ।
मङ्गलबार झापाको मेचीनगर नगरपालिकाले आयोजना गरेको डेङ्गु रोग नियन्त्रणसम्बन्धी नगरपालिकास्तरीय अभिमुखीकरण तथा अन्तरक्रिया कार्यक्रममा स्वास्थ्य कार्यालय झापाका डेङ्गु रोगका फोकल पर्सन तथा भेक्टर कन्ट्रोल अधिकृत जीवन चौलागाईँले प्रस्तुत गरेको तथ्याङ्कले यस्तो देखाएको हो ।
प्रत्येक वर्ष झन्डै ३९ करोड मानिसमा डेङ्गु रोगको सङ्क्रमण हुनका साथै २० हजार भन्दा बढी व्यक्तिको मृत्यु हुने गरेको तथा समयमै उपचार व्यवस्थापन गर्न सकिएमा मृत्युदरलाई २ प्रतिशत भन्दा कममा झार्न सकिने चौलागाईँले प्रस्तुत गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । नेपालमा डेङ्गु सन् २००४ मा पहिलो बिरामी (विदेशी) भेटिएको तथा सन् २००६ मा तराई र भित्री मधेसका केही जिल्लामा डेङ्गुका बिरामीहरू फेला परेको उनले प्रस्तुत गरेको प्रतिवेदनमा जनाइएको छ ।
शहरको रोग पनि भनिने डेङ्गु झापामा पहिलो पटक सन् २०१२ मा काँकरभिट्टामा फेला परेको थियो । ५ सयभन्दा बढी होटलहरू रहेको, बसपार्क पनि भएको र अत्यधिक सङ्ख्यामा रहेका गाडीका ग्यारेजहरू रहेको शहर काँकरभिट्टामा त्यसबेला डेङ्गु सङ्क्रमणले प्रकोपकै रूप लिएको थियो ।
सन् २०१० मा चितवन लगायत रुपन्देही, नवलपरासी आदि जिल्लाहरूमा महामारीको रूपमा फैलिएको डेङ्गुका सङ्क्रमित त्यसवर्ष देशभरमा ९ सय १७ जना फेला परेका थिए । सन् २०१६ मा चितवन, झापा र रुपन्देही जिल्लामा महामारीको रूपमा फैलिएको र देशभरमा जम्मा १ हजार ५ सय २७ केसहरू देखिएको थियो ।
सन् २०१७ मा चितवन, झापा र रुपन्देही जिल्लामा महामारीको रूपमा फैलिएको र देशभरमा जम्मा २ हजार १ सय ११ जना सङ्क्रमित भएका थिए ।
सन् २०१८ मा कास्की, रुपन्देही र चितवन जिल्लामा महामारीको रूपमा फैलिएको र देशभरमा जम्मा ८ सय ११ केसहरू देखिएको उनले जानकारी दिए । सन् २०१९ मा सुनसरी, मोरङ, झापा, चितवन, कास्की र मकवानपुर जिल्लामा महामारीको रूपमा फैलिएको थियो डेङ्गु । सुनसरीमा मात्र ३ हजार २ सय ६६ बिरामी पाइएका थिए । सन् २०१९ को हालसम्म ४ हजार ९ सय ६२ जना डेङ्गुका बिरामी भेटिएको उनले बताए ।
यसको नियन्त्रणका लागि सरकारले लामखुट्टेको वासस्थान खोजी गरी लार्भा नष्ट गर्नका लागि ‘खोज तथा नष्ट गर’ कार्यक्रम, डेङ्गु रोग नियन्त्रण र रोकथामका सम्बन्धमा स्वास्थ्यकर्मी, पत्रकार, महिला स्वास्थ्य स्वयम्सेविका, सरोकारवालाहरूलाई अभिमुखीकरण, डेङ्गु रोग नियन्त्रण, रोकथाम तथा उपचारका लागि आवश्यक सामग्रीहरूको उत्पादन तथा वितरण, स्वास्थ्य शिक्षा तथा सूचना केन्द्रबाट डेङ्गु रोग नियन्त्रण र रोकथामसम्बन्धी स्वास्थ्य सूचना प्रशारण गरे पनि विगत केही दशकदेखि विश्वभर नै डेङ्गु रोगको सङ्क्रमण अत्यधिक रूपमा बढ्दै गएको उनले जानकारी गराएका थिए ।
डेङ्गुका बिरामीमा ज्वरो आउने, टाउको दुख्ने, आँखाको गेडी दुख्ने, जीउ दुख्ने, शरीरमा बिमिरा आउने, वाकवाकी लाग्ने, नाकबाट रगत आउने, दिसा कालो आउने जस्ता लक्षण देखा पर्ने हुँदा यस्तो लक्षण देखा परे स्वास्थ्य केन्द्र जान समेत उनले सल्लाह दिएका थिए ।
सङ्क्रमितले चिकित्सकको सल्लाहअनुसार मात्रै औषधि लिने, प्रशस्त आराम गर्ने, झोल खानेकुरा खाने गर्नुपर्ने उनको सुझाव छ । सङ्क्रमित पोथी लामखुट्टेले पार्ने अण्डा, त्यसबाट विकसित हुने लार्भा र लामखुट्टे जन्मिँदै सङ्क्रमित भएर जन्मिने स्वास्थ्यकर्मीहरूको भनाइ छ । यो लामखुट्टे २० देखि ३० डिग्री सेल्सियस तापक्रममा बढी सक्रिय हुने गर्छ । एउटा लामखुट्टेले ५ जनासम्मलाई रोग सार्ने गर्छ । गाउँमा भन्दा शहरमा यो लामखुट्टे प्रशस्त पाइने गरेको छ ।
डेङ्गुको भाइरस सङ्क्रमित भएको एडिस एजिप्टाई जातको पोथी लामखुट्टेले यो रोग सार्ने भएकाले लामखुट्टेले पार्ने अण्डा, त्यसबाट विकसित हुने लार्भा खोजेर नष्ट गर्नु नै यसको रोकथामको प्रमुख उपाय भएको कार्यक्रममा बताइएको छ । नगर उपप्रमुख मीना पोखरेल उप्रेतीको सभापतित्व, नगर प्रमुख विमल आचार्यको प्रमुख आतिथ्यतामा भएको कार्यक्रममा नगरपालिका स्वास्थ्य शाखा संयोजक शशीकला राईले नगरपालिका क्षेत्रमा डेङ्गुको अवस्था तथा यसको नियन्त्रणमा भए गरेका कामको प्रगति विवरण प्रस्तुत गरेकी थिइन् ।
उनले मेचीनगरमा सङ्क्रमण दर बढेपछि यसको नियन्त्रणका लागि नगरपालिकाले स्वास्थ्य शाखासहित स्वास्थ्यकर्मीहरूको सम्पूर्ण शक्ति परिचालन गरेको, डेङ्गु सङ्क्रमित फेला परेलगत्तै नगरपालिकाले डेङ्गु रोग नियन्त्रणका लागि लामखुट्टेको बासस्थान खोजी नष्ट गर्ने अभियानलाई तीव्र पारेको, चेतनामूलक पर्चा पम्प्लेट वितरण माइकिङ तथा रेडियो टेलिभिजनमार्फत् चेतनामूलक सूचना प्रशारण गरिरहेको बताइन् ।
स्वास्थ्यकर्मी समेत रहेकी संयोजक राईले एसी, फ्रिज, फूलका गमला, गाडीका पुराना टायरलगायतमा पाँच दिनभन्दा बढी जम्नासाथ डेङ्गु सार्ने एडिस एजिप्टाई जातको लामखुट्टे मौलाउँछ । त्यसबाहेक जथाभावी फोहर फाल्दा सँगै मिल्काइने बट्टाहरू, प्लाष्टिकका गिलास तथा अन्य भाँडावर्तनहरूमा ज्यादै थोरै परिमाणमा जम्ने पानीमा पनि यो लामखुट्टेले फुल पार्छ । त्यसैले जथाभावी फोहोर हुने तथा पानी जम्ने भाँडा तथा यन्त्रहरू बढी प्रयोग हुने शहरी क्षेत्रमा डेङ्गु छिटो र बर्सेनी फैलिने गरेको हो ।
यस्ता वस्तुको व्यवस्थापनमा उचित ध्यान दिनुपर्ने बताइएको छ । शहरमा बसोबास गर्ने सर्वसाधारणले सरसफाइमा ध्यान दिने हो भने रोग सङ्क्रमणको जोखिम आधा नै कम हुने संयोजक राईको भनाइ छ ।
प्रमुख अतिथि नगर प्रमुख आचार्यले नगरमा डेङ्गु सङ्क्रमित बढेपछि प्रत्येक वडाका जनप्रतिनिधिहरूलाई आआफ्नो वडाको पछिल्लोे अवस्थाका बारेमा जानकारी गराउन पत्राचार गरेको बताए । उनले नगरपालिकाले नगरमा डेङ्गु सङ्क्रमण हुन नदिन सबैलाई आ आफ्नो स्थानबाट सहयोग गर्न आग्रह गरेका थिए । आफूलाई पर्याप्त जानकारी भए पनि पूर्व सतर्कता अपनाउन नचाहने सर्वसाधारणको बानीले डेङ्गु सङ्क्रमणलाई तीव्र रूपमा फैलाउन मद्दत गरिरहेको उनको भनाइ थियो । सर्वसाधारणले थोरै मात्रै सतर्कता देखाउँदा मात्रै पनि डेङ्गु सङ्क्रमणबाट बच्न सकिने उनको भनाइ थियो ।
घर वरिपरी लामखुट्टे मार्ने विषादी छरे, शरीर पूरै ढाक्ने कपडा लगाए, झुल लगाएर सुत्ने गरे, लामखुट्टे भगाउने धुप प्रयोग गरे, सरसफाइमा विशेष ध्यान दिएर पानी जम्मा हुने भाँडाकुँडामा कम्तीमा हप्तामा एकपटक सफा गरे तथा घर वरिपरी पानी जम्ने खाल्डाखुल्डी पुरे डेङ्गुबाट बच्न सकिने स्वास्थ्यकर्मीको भनाइ छ ।
कार्यक्रममा स्वास्थ्य कार्यालय झापाका वरिष्ठ जनस्वास्थ्य प्रशासक मधुसुदन कोइरालाले आफ्नो विचार राखेका थिए । ६ नम्बर वडाका अध्यक्ष ललितबहादुर तामाङले स्वागत मन्तव्य राखेको कार्यक्रमको सञ्चालन स्वास्थ्य शाखा सहसंयोजक रामनारायण यादवले गरेका थिए । कार्यक्रममा विभिन्न विद्यालयका शिक्षक, सरकारी तथा गैर सरकारी सङ्घसंस्थाका प्रतिनिधिहरू, राजनीतिक दलका नेता कार्यकर्ता, महिला स्वयम्सेविकासहित सर्वसाधारणको उल्लेख्य सहभागिता थियो । सहभागीहरूले विज्ञहरूसँग अन्तरक्रियासमेत गरेका थिए ।
