इटहरीः पूर्व पश्चिम राजमार्गमै पर्छ कोशी गाउँपालिका । राजमार्गको उत्तरतर्फ एउटा उजाड बस्ती छ । २०६५ सालको कोशी कटानले उजाडिएको गाउँले अझै काँचुली फेर्न सकिरहेको छैन । सामान्य पाल टाँगेको भरमा जीवन चलाइरहेका छन् स्थानीय उरावहरू ।
राजमार्गबाट २ सय मिटरको दुरीमा पर्ने सो बस्तीका युवा प्रायः रोजगारीका लागि भारत तथा खाडी मुलुक पलायन भएका छन् । बाँकी रहेका युवाहरू ज्यालामजदुरी गरेर परिवार पालिरहेका छन् ।
युवा मात्र होइन ७० वर्षीय वृद्ध पनि ज्याला मजदुरीमा छन् । उनीहरू पेट पाल्नको लागि मात्र होइन छोरीको दाइजोको किस्ता तिर्नकै लागि पनि ज्यालामजदुरी गरिरहेका भेटिन्छन् । स्थानीय कमलदेव उराव ७१ वर्षका भए । उनी मिस्त्री काम गर्छन् । उनका दुई छोरा भारतमा मजदुरी गर्छन् र उतै बस्दै आएका छन् । उनी भने भर्खरै छोरीको विवाहमा लागेको ऋणको किस्ता तिर्न मजदुरी गरिरहेका छन् ।
एक धुर पनि जग्गा नभएका उनले ऋण गरेरै भए पनि दहेजको रूपमा एउटा मोटरसाइकल र एक लाख रुपैयाँ नगद दिए । हाल उनी साहुलाई मासिक १० हजारका दरले किस्ता तिरिरहेका छन् ।
आफूबाहेक सबैलाई खुशी देख्ने समरीदेवी 
उनीभन्दा समस्यामा छिन् समरीदेवी उराव । उनी सो गाउँमा आफूबाहेक अरू सबैलाई खुशी देख्छिन् । गाउँका सबै परिवारका छोराहरू कमाउने भएका छन् । ६ सन्तान जन्माउँदा एउटा पनि छोरा नजन्मिनु नै उनको दुःखको कारण हो । हाल उनी ३ छोरी र श्रीमान्को साथमा छिन् । ६ मध्ये ३ छोरीको विवाह भइसक्यो । बाँकी रहेका ३ जनाको विवाहको तयारी हुँदैछ ।
उनका श्रीमान् पनि मिस्त्री काम गर्छन् । उनी पनि श्रीमान्सँगै ‘साइट’मा इँटा बोक्ने काम गर्छिन् । छोरीको उमेरसँगै उनको तनावको पारो पनि बढ्दै गइरहेको छ । ३ छोरीको विवाहको लागि लिएको ऋण तिरिसकेकी छैनन् । लगत्तै अर्की छोरीको पनि विवाहको समय हुन लागेकोमा उनी निराश देखिन्छिन् ।
ज्वाइँ नपाइने हो कि भन्ने चिन्ताले उनको मन पोलिरहन्छ । दहेज (दाइजो) थोरै दियो भने विवाह नै नहुने भएकाले छोरी बिकाउनै समस्या भएको उनी सुनाउँछिन् । ‘पहिला ३ वटी छोरीको विवाहमा ९ लाख खर्च भयो । अब अरूको लागि झन् धेरै गर्नुपर्छ नभए ज्वाइँ मान्दैन,’ उनी भन्छिन्, ‘के गर्ने हजुर मेरो भग्य नै फुटेको रहेछ । एउटा पनि छोरा जन्मिएन । यस्तै हो, मेरो पूर्वजन्मको पाप भोग्नु थियो भोगेँ ।’
२ जना युवा समाजमा उदाहरणीय बन्दै
सोही गाउँका २ जान युवा भुतन उराव र अरुण देवदास तत्मा भने गरिब उराव समुदायको लागि खडेरीको वर्षाजस्ता भएका छन् । उनीहरू दुवै विवाहित हुन् । तर दुवैले एक पैसा पनि नलिई विवाह गरेका छन् ।
युवा भएर समाजमा सचेतना जगाउनुपर्ने बताउँछन् भुतन । ‘मेरो बुढीको माइती गरिब थियो । मैले दहेज मागेको भए उनीहरूले बिहे गर्न सक्दैनथियो’, उनी भन्छन्, ‘मलाई दहेज लिन मन लागेन । यो लिने र दिने बदला हो । मेरो लभ परेर बिहे भएको हो त्यसैले पनि दहेजको कुरा भएन ।’
दहेजको समस्या पहिला भन्दा अहिले बढ्दै गएको उनको भनाइ छ । उनी आफू मात्र होइन गाउँका अरू साथीहरूलाई पनि दहेज बिनै विवाह गर्नुपर्छ भनिरहन्छन् । शुरुमा आफैंले केटी मन पराएर माग्न गएको र दहेज चाहिँदैन भनेको उनी सुनाउँछन् । ‘बाबाआमाले शुरुमा दहेज चाहिन्छ भन्नुभयो । तर पछिपछि मैले मनाएँ,’ उनी भन्छन् ।
ठीक पारेको दहेज लिएनन् अरुणले
अरुण देवदास तत्माले बिहे गरेको १० वर्ष भयो । बेहुली पक्षले दिन तयार पारेको दहेज पनि उनले फिर्ता गरे । उनी २ छोरी र १ छोराका बाबु हुन् । उनको पनि छोरो बाध्यताको सन्तान हो । मधेसी समुदायमा छोरा भएन भने समाजले हेप्ने उनी बताउँछन् । आफ्नै बाबुले दहेज नलिन भनेपछि आफू अहिले पनि दहेजको विरुद्धमा लागेको उनको भनाइ छ ।
अर्काको धनले केही नहुने बाबुको अडानले उनलाई आकर्षित गरेको हो । अहिले उनी दहेजलाई बेकारको नियमका रूपमा लिन्छन् । ‘अर्काको घरको लक्ष्मी ल्याउँदा किन पैसा ल्याउनू’, उनी भन्छन्, ‘छोरीलाई हुर्काउन, पढाउन, बढाउन पनि खर्च हुन्छ । पछि दहेजमा पनि जग्गाजमिन बेचेर बिहे गर्नुप¥यो भने छोरीप्रतिको हेराइ नै गलत बन्छ । धेरै लोभीहरूले त माग्छन् । एक हजारको सम्पत्ति नहुनेले ५ लाखको दहेज कसरी तिर्ने ?’
सोही गाउँपालिकाको वडा नं ४ का वडाध्यक्ष महम्मद अमन मिया आफ्नो गाउँमा दहेजको समस्या अत्यधिक रहेको बताउँछन् । ‘हामी हाम्रो गाउँमा दहेज निषेध गर्छौँ तर अरू गाउँमा दहेज दिने भएकाले हाम्रो गाउँको छोरी चेलीहरूको विवाह नै हुँदैन,’ उनी भन्छन्, ‘पहिला दहेज खासै थिएन । सामान्य घडी साइकलमा हुन्थ्यो तर अहिले मोटर
साइकल र पैसाबिना विवाह नै गर्दैनन् ।’ गरिबका छोरीहरूको विवाह नै नहुने समस्या धेरै बढ्दै गएको उनी सुनाउँछन् ।
सारा मधेस भुतन र अरुणजस्ता युवाको पर्खाइमा छ । तर दिनानुदिन बढ्दै गइरहेको दाइजो प्रथाले उनीहरू जस्ता युवाहरू पाखा लागिरहेका छन् । हजारौँ समरीदेवीहरू मधेसमा पिल्सीएर बसिरहेका छन् । जीवनभर छोरीले हिंसा सहनु नपरोस् भनेर सयौँ कमलदेवहरू बुढेसकाल नभनी श्रम गरिरहेका छन् ।
