दमकः लगातारको लकडाउनका कारण व्यावसायिक रूपमा कुखुरापालन गरेका किसानको लगानी संकटमा परेको छ। लकडाउनले खोर तथा फारममा हुर्किएका कुखुरा तथा अण्डा बजारसम्म पुर्‍याउन नसक्दा लगानी डुब्‍ने अवस्थामा पुगेको हो। यसैगरी बजारमा सहजरुपमा दाना नपाइँदा र ढुवानी गर्न नसक्दा खोरका कुखुरा पाल्नसमेत कठिनाइ भएको किसानहरूको गुनासो छ।

लकडाउनका कारण बजारमा कुखरा तथा अण्डाको माग नै घटेकाले कुखुरा र अण्डा बिक्री गर्न कठिनाइ भएको झापाको दमक–१० स्थित एकता कृषि फार्मका सञ्चालक नवराज न्यौपानेले बताए। ‘खोरभरि कुखुरा हुर्किएका छन्, अण्डा पनि धेरै दिन राख्‍न सकिँदैन’ उनले भने–‘बाइकमा अलीअली राखेर माग भएका ठाउँमा लगिदिने गरेको छु तर यसरी त लगानी नै उठाउन सकिने अवस्था छैन।’ माग भएका स्थानमा समेत सहज रुपमा पुर्‍याउन नसक्दा थप लगानी जोखिममा परेको व्यवसायिक कुखुरा पालन गर्दै आएका किसान सन्तोष भण्डारी बताउँछन्।

उत्पादित कुखुरा र अण्डा बिक्री गर्न नसक्दा एकातर्फ लगानी संकटमा परेको छ भने अर्कातर्फ दानासमेत सहज रुपमा नपाउँदा भएका कुखुरा बचाउनसमेत समस्या परेको उनको भनाइ छ। सिण्डिकेटपछि थप मार केही समयअघि चल्ला उत्पादन गर्ने ह्याचरी सञ्चालकहरूले मूल्यवृद्धि गर्न भन्दै जिउँदै चल्ला मारेका थिए। चौतर्फी आलोचना भएको त्यो कदमपछि बजारमा आपूर्ति हुने चल्लाको मूल्य ह्वात्तै बढ्यो। प्रतिगोटा ३० रुपैयाँमा पाइने चल्लाको मूल्य दोब्‍बर भयो। तर, अरू विकल्प नभएपछि किसानले महँगोमा भए पनि चल्ला किनेर फार्ममा हाले। तर, अहिले महँगोमा चल्ला किनेर पालेका कुखुरासमेत बिक्री नभएपछि थप संकट व्यहोर्न बाध्य भएको अण्डा उत्पादक संघ प्रदेश १ का अध्यक्ष माधव पराजुली बताउँछन्। ‘त्यो त एक प्रकारको सिण्डिकेट थियो, जिउँदा चल्ला मारेपछि त्यसको मार कुखुरा पालन गर्ने किसानलाई पर्‍यो, त्यही मूल्यवृद्धिपछि हालिएका चल्ला नै अहिले खोरमा हुर्किरहेका छन्।’

३० प्रतिशत मात्र खपत लकडाउनपछि बजारमा कुखुरा तथा अण्डाको आपूर्ति साविकको तुलनामा आधा पनि हुन सकेको छैन। अण्डा उत्पादक संघका अनुसार करिब १५ प्रतिशत उत्पादन किसानले बजारसम्म लैजान सकेका छन् भने बाँकी १५ प्रतिशत किसानका खोर तथा फार्मबाट स्थानीय उपभोक्ताले खपत गरिरहेका छन्। बजारमा आपूर्ति हुन नसकेपछि कतिपय किसानले हजारौँ अण्डा गाड्नुपरेको छ। ‘गर्मी समयमा धेरै दिन अण्डा टिक्दैन’ संघका अध्यक्ष पराजुलीले भने, ‘बजार लान नसकेपछि कहिले लकडाउन खुल्छ र बेचौंला भनेर राखेर भएन, बाहिर फाल्दा झनै दूषित हुन्छ त्यसैले गाड्नुको विकल्प नै छैन।
ब्रोइलर कुखुरा ४५ दिनमा बिक्री गर्न सके मात्र किसानले लाभ लिन सक्छन्। तर, लकडाउनअघि नै ४०र४२ दिन पुगेका कुखुरा बिक्री नहुँदा किसानलाई पाल्दा झनै नोक्सानी बढ्दै गएको लामो समयदेखि कुखुरा पालन गर्दै आएका दमकका किसान भरत चौँलागाईंले बताए। यसको जीन विकास नै छोटो आयुको भएकाले किसानले चाहेर पनि लामो समय पाल्न नसक्ने उनी बताउँछन्। सूचनाले भ्रम सिर्जना भयो कोरोना भाइरस नियन्त्रणका लागि सूचना प्रवाह गर्दा मासु तथा अण्डा राम्रोसँग पकाएर खान प्रचार गरिएका कारण पनि सर्वसाधारणमा त्रास पैदा भएको किसानहरूको भनाइ छ।

पशुपक्षी तथा जनावरसँग सुरक्षित व्यभार गरौं र माछा, मासु, अण्डा राम्रोसँग पकाएर खाऊँ भन्ने सूचनाले धेरैमा मासु तथा अण्डा नै खान नहुने रहेछ भन्ने भ्रम सिर्जना गरेको अध्यक्ष पराजुली बताउँछन्। वर्डफ्लु लाग्दासमेत हुने गरेको व्यापार अहिले हुन नसकेको उनी बताउँछन्। ‘केही सचेत मानिसहरूले मात्र अहिले मासु र अण्डा उपयोग गरिरहेका छन्’ उनले भने, ‘नागरिकमा परेको यस प्रकारको भ्रमले पनि बजार स्वाट्टै घटाएको हो।’ ढुवानी र बिक्री सहज बनाउन माग ब्रोइलर कुखुरा तथा अण्डा लामो समय भण्डार गर्न नसकिने भएकाले तुरुन्तै बिक्री गर्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ। तर, अहिले लकडाउनले ७० प्रतिशत बजार घटेको छ। अत्यावश्यक वस्तुको ओसारपसार र बिक्री गर्न पाइने सरकारले जनाए पनि ठाउँठाउँमा अण्डा, दाना तथा कुखुराको ढुवानीमा अवरोध भइरहेको छ।

प्रशासन र सुरक्षा निकायबाट ढुवानी र बिक्रीमा सहजीकरण गरिदिने हो भने पनि किसानको नोक्सानी आधा घट्ने किसानहरूको भनाइ छ। धेरैजसो किसानले ढुवानीका लागि सवारी पाससमेत पाउन नसकेको संघका अध्यक्ष पराजुलीले बताए। ढुवानीको साधन र स्वीकृति नहुँदा किसान अण्डा तथा मासु उत्पादक किसान थप नोक्सानी व्यहोर्न बाध्य भएको उनको भनाइ छ। लकडाउनअघि प्रतिकार्टुन १८०० सम्ममा बिक्री हुने गरे पनि अहिले किसान लगातार मूल्य घटाएर अण्डा बिक्री गरिरहेका छन्। कतिपय किसानले प्रतिकार्टुन १२र१३ सयमा बिक्री गर्न बाध्य भएका छन्। किसानलाई ऋण बोकाउँदैनौँ स् प्रदेश सरकारका प्रवक्ता देशभरमै बढी कुखुरापालन हुने क्षेत्रमध्ये प्रदेश १ पनि हो। यहाँका झापा, मोरङ तथा सुनसरीका विभिन्न स्थानमा किसानले करोडौँ लगानी पोल्ट्री क्षेत्रमा गरेका छन्। लकडाउनले किसानको लगानी संकटमा परे पनि प्रदेश १ सरकारले भने किसानलाई सहुलियत प्रदान गर्ने दाबी गरेको छ। प्रदेश सरकारका प्रवक्तासमेत रहेका आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री हिक्मत कार्कीले भने, ‘कुखुरा तथा अण्डाको ढुवानीलाई सहज बनाउन हामीले सुरक्षा निकायसँग समन्वय गरिसकेका छौं तर चेकजाँच त हुन्छ नै यसलाई अन्यथा लिन हुँदैन।’ चेकजाँच गरेर ढुवानी सहज बनाउनतर्फ लागिएको उनको भनाइ छ। यस्तै, बिक्री गर्ने स्थानमा समेत सर्धैं जस्तो बजार सञ्चालन नगरी सुरक्षित रुपमा बिक्रीको वातावरण बनाउन किसान तथा स्थानीय सरकारले पनि समन्वय गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ।

बढी माग तथा खपत हुने सुरक्षा निकायका गण तथा ब्‍यारेकहरूमा समन्वय गरेर पनि केही परिमाण बिक्रीको वातावरण बनाइने कार्कीले बताएका छन्। प्रदेश(१ मा पोल्ट्रीको अर्थतन्त्र लगातारको लकडाउनका कारण प्रदेश(१ का किसानको झण्डै २ अर्ब रुपैयाँ जोखिममा परेको छ। यस प्रदेशका ३ सयभन्दा बढी व्यावसायिक फर्ममा जमिनबिना नै किसानले २ अर्बको हाराहारीमा लगानी गरेको अण्डा उत्पादक संघको भनाइ छ। तर, यस विषम अवस्थामा पनि सरकारले अण्डाको बजार व्यवस्थापन गर्न नसक्दा लगानी संकटमा परेका हो। संघका प्रदेश अध्यक्ष माधव पराजुलीका अनुसार प्रदेश(१ मा रहेका ३ सय ५० फार्मको स्थाई संरचनामा मात्र डेढ अर्ब लगानी पुगेको छ। उनले भने, ‘यस प्रदेशमा ३५० फर्म छन्, यी फर्ममा औसतमा ५ लाख कुखुरा रहन्छन्। एउटा कुखुराको फर्मको संरचनामा सरदर ३ हजार खर्च भएको छ। यसरी हेर्दा संरचनामा निर्माणमा मात्र डेढ अर्व लगानी भई सकेको छ।’ यस्तै, एउटा कुखुरा अण्डा उत्पादनका लागि योग्य बनाउँदा कम्तीमा पनि ५ सय रुपैयाँ खर्च भएको हुन्छ। अण्डा उत्पादनका लागि सक्षम बनाउन मात्र ५ लाख कुखुरालाई २५ करोड खर्च भएको हुन्छ। कुखुरा पालनमा लागेका दमकका उद्यमी किसान देवराज अधिकारीले भने, ‘यही पेशामा लगानी र समय धेरै खर्च भइसक्यो, यहाँको लगानी छोडेर अरु पेशा रोज्न सक्ने अवस्था पनि छैन। त्यसैले घाटा सहेरै पोल्ट्री व्यवसाय गरिरहनु परेको छ।’ थाहाखबरबाट