योगमाया आयुर्वेद विश्वविद्यालयका लागि एकजुट हुँदै

सङ्खुवासभाः नेपालमा मात्र नभई विश्वमै महिला जागरणकी प्रेरणाको स्रोत मानिने योगमाया न्यौपानेको नाममा योगमाया आयुर्वेद विश्वविद्यालय अरुण उपत्यकामा स्थापना गर्नुपर्ने भन्दै पुनः सङ्खुवासभाका सरोकारवालाहरूले जोड दिएका छन् ।

सदरमुकाम खाँदबारीमा भएको एक छलफल कार्यक्रमका वक्ताहरूले अरुण उपत्यकामा जन्मिई ज्ञानको खोजी गर्ने, राजनीतिक तथा सामाजिक बेथितिविरुद्ध विद्रोह गर्ने र अरुण उपत्यकामा नै आफ्ना भक्तहरूका साथ सामूहिक जलसमाधि लिएकी योगमायाको नाममा खुल्ने विश्वविद्यालय अरुण उपत्यकामा नै स्थापित हुनुपर्ने विचार व्यक्त गरे ।

को हुन योगमाया ?
योगमाया भन्नेबित्तिकै नेपालको पहिलो समाज सुधारक महिलाको रूपमा चिनिन्छ । भोजपुर जिल्लाको साविक नेपालेडाँडा गाविस हालको षडानन्द नगरपालिका वडा नं. १ मा जन्मिएकी योगमाया न्यौपाने वास्तवमा नै नेपालको मात्र नभएर विश्वभरका महिलाहरूको प्रेरणाको स्रोत पनि हुन् भन्दै वक्ताहरूले योगमायाको चर्चा गरेका थिए ।

योगमायाले आफूसँगै वि.सं. १९९८ साल असार २१ गते शनिबार हरिशयनी एकादशीका दिन षडानन्द नगरपालिकाको वडा नं १ मझुवावेसीबाट ६८ जना अनुयायीहरूलाई साथमा लिएर जल समाधी लिएकी थिइन् । उनको सम्मान गर्नको लागि पनि उनको नामको विश्वविद्यालय अरुण उपत्यकामा नै स्थापना गर्नुपर्ने बताइएको छ ।

योगमायाको नाममा प्रतिष्ठान तथा विभिन्न शक्तिपीठहरू स्थापना गर्ने काम हुनुका साथै योगमायाको नाममा नेपाल सरकारले हुलाक टिकटसमेत जारी गरेको छ ।

योगमाया एक समाज सुधारक मात्र नभएर शिक्षाको लागि समेत प्रेरणाको खानी हुन् । उनले महिला अधिकार तथा महिला शिक्षाको बारेमा आवाज उठाउँदा उनलाई तत्कालीन सरकारले केही समय नजरबन्दमा समेत राखेको थियो । कार्यक्रमका वक्ताहरूले समाजमा देखिएको असमानतालाई अन्त्य गर्नका लागि उनी सदैव क्रियाशील भएको बताए ।

योगमाया विश्वविद्यालय किन अरुण उपत्यकामा ?
कार्यक्रमका सहभागीहरूले अरुण उपत्यकाका जिल्लाहरू भोजपुर र सङ्खुवासभामा जडीबुटी प्रशस्त पाइने हुनाले पनि उनको नाम र विश्वविद्यालयको नामसँग मेल खाने क्षेत्र अरुण उपत्यका नै भएको दाबी गरेका छन् ।

हाल यातायातको सुविधा भएको, विमानस्थल तथा सडक यातायातको सुविधा हुनाका साथै मध्यपहाडी राजमार्गबाट समेत जोडिएको हुनाले पनि विश्वविद्यालय यो क्षेत्रमा नै हुनुपर्नेमा उनीहरूले जोड दिएका छन् । करिब ३ घण्टाको अवधिमा दुई छिमेकी मुलुकहरू चीन र भारत पुग्न सकिने छोटो राजमार्ग भएकाले पनि यो क्षेत्रमा नै विश्वविद्यालय हुनुपर्नेमा वक्ताले जोड दिए । तुम्लिङटार बिमानस्थल बाह्रै महिना सञ्चालन हुने र जोगबनी–किमाथाङ्का सडकमार्फत् भारत र चीन पुग्न सकिने बताए । अन्य स्थानमा यस्तो सहज सम्भावना नरहेको स्थानीयको दाबी छ ।

सङ्खुवासभामा किन ?
कार्यक्रममा जिल्ला आयुर्वेद स्वास्थ्य केन्द्रका प्रमुख डा. अमूल्य दहालले योगमाया विश्वविद्यालय स्थापनाको लागि नेपालका सबै ठाउँभन्दा सङ्खुवासभा नै उपयुक्त स्थान भएको कार्यपत्र प्रस्तुत गरे । उनले सङ्खुवासभामा हिमाली, पहाडी र तराई सबै भेगको हावापानी पाइने पनि दाबी गरे । डा. दहालले सङ्खुवासभामा आयुर्वेद औषधिमा प्रयोग हुने १ सय ५४ प्रकारका रुख विरुवा पाइने बताए । सङ्खुवासभामा सबैभन्दा बढी रक्तचाप र मधुमेहका बिरामी भएको उल्लेख गर्दै उनले रक्तचापको औषधिमा प्रयोग हुने ३८ र मधुमेहमा प्रयोग हुने ४० प्रकारका औषधिजन्य जडीबुटी जिल्लामा पाइने बताए ।

डा. दहालले सङ्खुवासभामा समुद्री सतहदेखि ३ सय मिटरदेखि ८ हजार मिटरसम्मको उचाइ रहेको बताए । यस्तो ठाउँ नेपालको कुनै पनि जिल्लामा नभएको उनको भनाइ थियो ।

धेरै बन भएको नेपालको जिल्लाको सूचीमा सङ्खुवासभा छैटौं स्थानमा रहेको र यहाँको करिब ४० प्रतिशत भूभाग वन जङ्गलले ओगटेको भएकाले पनि अनुसन्धानको लागि पनि सजिलो हुने तथ्याङ्क उनले प्रस्तुत गरे । यिनै तथ्याङ्कलाई आधार मान्दा आयुर्वेद विश्वविद्यालयको लागि उपयुक्त स्थान सङ्खुवासभा नै भएको उनले दाबी गरे ।

अन्य ठाउँमा पनि चर्चा
विदुषी योगमायाको सम्मान र उनको प्रतिष्ठाको लागि नेपाल सरकारले योगमाया आयुर्वेद विश्वविद्यालय स्थापना गर्ने पक्का भइसकेको छ । तर कुन ठाउँमा खोल्ने भन्ने विषयमा बहस हुन थालेको छ । वक्ताहरूले भोजपुर, सङ्खुवासभा, सुनसरी, दाङका साथै कर्णाली अञ्चलका जिल्लाहरूले पनि आफ्नो जिल्लामा योगमाया आयुर्वेद विश्वविद्यालय स्थापना गर्न दबाबमूलक समिति बनाएर लागि परेको बताए । तर अन्य स्थान भन्दा सङ्खुवासभा नै उपयुक्त भएको र अन्य स्थानमा विश्वविद्यालय बने आफूहरूलाई स्वीकार्य नहुने वक्ताको भनाइ थियो ।

अरुण उपत्यकामा विश्वविद्यालय स्थापनार्थ भएको पहल
योगमाया आयुर्वेद विश्वविद्यालय अरुण उपत्यकामा नै हुनुपर्छ भनेर आजभोलि धेरै चर्चा हुन थालेको छ । जनप्रतिनिधि लगायत जिल्लाका सरोकारवालाको पटकपटक छलफल र बैठकसमेत हुन थालेको छ ।

भेलामा एक कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै डा. मातृकाप्रसाद तिम्सिनाले वि.सं. २०३८ सालमा नारदमणि थुलुङले अरुण उपत्यकामा एक विश्वविद्यालय स्थापनाको लागि सरकारसँग माग गरेको बताए । डा. तिम्सिनाका अनुसार वि.सं. २०६६ सालमा किरात विश्वविद्यालय स्थापनाको लागि गोपाल किराती, डा. गोपाल चिन्तन, गणेश अधिकारी, सुधन राई र डा. मातृका तिम्सिनाबाट अभियान शुरु भए पनि पछि अभियानले उचाइ लिन नसकेको पनि बताए । त्यसपछि किरात विश्वविद्यालयको विषयअन्तर भएको पनि उनले बताए ।

डा. तिम्सिनाका अनुसार वि.सं. २०७२ सालमा तत्कालीन मुख्य सचिव लिलामणि पौडेललाई अरुण उपत्यकामा नै एक विश्वविद्यालय स्थापनाको लागि माग पत्र पेश गरिएको थियो ।

०७३ सालमा केपी शर्मा ओली प्रधानमन्त्री र गिरिराजमणि पोख्रेल शिक्षा मन्त्री भएको समयमा योगमाया विश्वविद्यालयको स्थापनाको उठान भएको थियो ।

०७३ साल माघ २८ गते हिमालय किरण क्याम्पस खाँदबारीको वार्षिक उत्सवमा प्रमुख अतिथिसमेत रहेका नेपाल सरकारका तत्कालीन मुख्य सचिव सोमलाल सुवेदी र प्रधानमन्त्रको कार्यालयका तत्कालीन सचिव दिनेश थपलियालाई यो विश्वविद्यालय अरुण उपत्यकामा नै हुनुपर्छ भन्ने मागपत्र पेश गरिएको थियो ।

वि.सं. ०७३ पुस १७ गते तत्कालीन शिक्षा मन्त्री डि.आर. पौडेललाई योगमाया विश्वविद्यालय अरुण उपत्यकामा नै हुनुपर्छ भनी औपचारिक मागपत्र पेश गरिएको थियो । सोही समयमा हिमालय किरण क्याम्पस व्यवस्थापन समितिका तत्कालीन सदस्य भविन्द्र अधिकारीलाई अभियन्ताको रूपमा औपचारिक रूपमा अघि सारिएको डा. तिम्सिनाले बताए ।

उनका अनुसार सोही वर्षको माघ महिनामा अभियन्ता भविन्द्र अधिकारीको नेतृत्वमा सांसद राजेन्द्र गौतम, पूर्णप्रसाद राईसहितले राष्ट्रपतिलाई एक माग पत्र पेश गरेको र चैत ८ गते तत्कालीन मन्त्री दिलनाथ गिरीसँग अरुण उपत्यकामा योगमाया आयुर्वेद विश्वविद्यालय स्थापनाको पहलको लागि अन्तरक्रिया कार्यक्रमसमेत सम्पन्न भएको थियो ।

०७४ असार १२ गते शिक्षा मन्त्रालयमा हिमालय किरण क्याम्पसको २ सय रोपनी जग्गा विश्वविद्यालयलाई दिने भनी पेश गरिएको र ०७५ असारमा अभियन्ताहरूले योगमाया विश्वविद्यालय अरुण उपत्यकामा नै हुनुपर्छ भन्दै शिक्षा मन्त्री गिरिराजमणि पोख्रेलसँग मागसमेत गरिएको डा. तिम्सिनाले बताए ।

विश्वविद्यालय स्थापनाको लागि नेपाल सरकारको भूमिका
सदरमुकाम खाँदबारीमा भएको छलफल कार्यक्रममा शिक्षा मन्त्रालयका सहसचिव सूर्य गौतमले योगमाया विश्वविद्यालयको स्थापनाको लागि हाल ऐन कानुन निर्माण भइरहेको बताए । गौतमका अनुसार योगमाया विश्वविद्यालय स्थापनाको लागि आर्थिक वर्ष २०७३÷०७४ मा विदुषी योगमाया विश्वविद्यालय स्थापनार्थ १ करोड विनियोजन भए पनि जग्गाको कारण सो बजेट फ्रिज भएको थियो । त्यस्तै आ.व. ०७४÷०७५ को बजेटमा विश्वविद्यालय स्थापनाको लागि १ करोड विनियोजन गरिएको थियो ।

गौतमका अनुसार हिमालय किरण क्याम्पसले आफ्नो सम्पूर्ण जग्गा दिने घोषणा सहमति गरेसँगै आर्थिक वर्ष ०७५÷०७६ का लागि १० करोड बजेट विनियोजन गरिएको छ । गौतमले पनि यो विश्वविद्यालय अरुण उपत्यकामा नै स्थापना गर्नको लागि पहल भइरहेको बताए ।

योगमाया विश्वविद्यालय स्थापनाको लागि कानुन निर्माण समितिका सदस्य भविन्द्र अधिकारीले अरुण उपत्यकामा यो विश्वविद्यालय स्थापनाको लागि प्रचारप्रसार र आन्तरिक एकता मजबुत हुनुपर्नेमा जोड दिए । कानुन निर्माण गर्नको लागि मन्त्रिपरिषद्ले सैद्धान्तिक स्वीकृति दिइसकेको उनले बताए । उनका अनुसार संसदमा पेश भएको विधेयक अब केही दिनमा नै पारित हुँदैछ ।