विराटचोक / कुनै पनि भाषा जोगाउन अवसरको सिर्जना हुनुपर्र्नेेमा एक कार्यक्रमका वक्ताले जोड दिएका छन् । अवसर सिर्जना गर्न सकिएन भने धेरै भाषा मर्न सक्ने सम्भावना रहेको उनीहरूले बताएका छन् । मोरङको सुन्दरहरैंचामा भएको कार्यक्रमका वक्ताहरूले यस्तो धारणा राखेका हुन् ।
‘अवसर भएन भने मातृभाषामा शिक्षा दिएर पनि त्यो भाषाको विकास हुँदैन’, भाषिक परिचर्चा कार्यक्रममा प्रस्तुत कार्यपत्रमाथि टिप्पणी गर्दै अध्यापक इच्छापूर्ण राईले भने, ‘अवसर पाइने भएर नै अङ्ग्रेजी भाषाप्रति सबैको मोह बढेको हो । रोजगारीको अवसर पाइने हुनाले कोरियन भाषा सिक्न नेपालीको लाम लाग्ने गरेको छ ।’ अवसर नपाइने हुनाले मातृभाषा सिकाउने परिपाटी अन्त्य भएको उनले बताए ।
उनको भनाइसँग सहमति जनाउँदै शिक्षक हेमनाथ अधिकारीले आफू प्रधानाध्यापक भएको विद्यालयमा मातृभाषामा शिक्षण गराउन खोजे पनि सफल नभएको बताए । ‘बल्लबल्ल २ वटा विद्यालयमा मातृभाषामा शिक्षण थाले पनि अभिभावकले चासो दिएको पाइएन ’, उनले भने, ‘मातृभाषा जानेर के फाइदा हुन्छ, यो त हामी घरमै सिकाइहाल्छौं नि भनी अभिभावकले भन्नुभयो । ६ महिनाभन्दा बढी मातृभाषाको कक्षा सञ्चालन गर्न सकिएन ।’ फाइदा नहुने र अवसर नपाइने भाषा सिक्नुको अर्थ नहुने अभिभावकको धारणा रहेको अधिकारीले बताए ।
विराट साहित्य समाज सुन्दरहरैंचाको आयोजनामा भएको प्रदेश नम्बर १ स्तरीय भाषिक परिचर्चा कार्यक्रममा बोल्दै राई र अधिकारीले यस्तो धारणा राखेका हुन् । कार्यक्रममा प्रा. डा. टंकप्रसाद न्यौपानेले भाषिक अवधारणामा प्रदेश एकको स्थिति शीर्षकमा र डा. मोहनकुमार तुम्बाहाङले सुन्दरहरैंचा नगरपालिकाको जातजाति र भाषिक स्थिति शीर्षकमा कार्यपत्र प्रस्तुत गरेका थिए ।

वडास्तरीय भाषिक नीति हुनुपर्छ
कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै न्यौपानेले वडास्तरीय भाषिक नीति बनाउनुपर्ने धारणा राखेका छन् । ‘वडास्तरीय भाषिक नीति भयो भने मातृभाषी वक्तालाई सहज हुन्छ’, उनले भने, ‘नेपाली भाषा अनिवार्य राखी सम्बन्धित वडामा जुन भाषा बोल्नेको संख्या बढी हुन्छ सोही भाषामा पनि सरकारी कामकाज गर्ने (निवेदन दिने) व्यवस्था हुन सके मातृभाषाको संरक्षणमा सहयोग पुग्छ ।’
राष्ट्र वा प्रदेशको मुख्य काम लोपोन्मुख भाषाको अभिलेखनका साथै शब्दकोश र व्याकरण निर्माण हुनुपर्ने उनको भनाइ थियो । संस्कृत भाषामा पठनपाठन भइरहे पनि सो भाषा मृतभाषा रहेको बताउँदै उनले पठनपाठनले मातृभाषा जीवित नहुने हुनाले पुस्तान्तरण हुने गरी भाषिक नीति बनाउनुपर्ने बताए । सबै भाषाको लिपि निर्माणको चर्चा उठिरहे पनि त्यो व्यावहारिक नहुने बताउँदै लिपिमा भन्दा कथ्य भाषामा जोड दिनुपर्ने उनले कार्यपत्रमा उल्लेख गरेका छन् ।

सुन्दरहरैंचामा ६४ भाषा बोल्ने ९३ जाति
कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै तुम्बाहाङले नेपालमा बोलिने १ सय २३ भाषामध्ये ६४ भाषा सुन्दरहरैंचामा बोलिने बताए । वि. सं. २०६८ को जनगणनाअनुसार १ सय २६ जातजाति रहेकोमा सुन्दरहरैंचामा ९३ जातजातिको बसोबास रहेको उनले कार्यपत्रमा उल्लेख गरेका छन् ।
तुम्बाहाङले कार्यपत्रमा उल्लेख गरेअनुसार सुन्दरहरैंचामा बसोबास गर्ने ९३ जातिमध्ये दराई, गनगाईँ, कलवार, कानु, लोहमी, मेचे, नुराङ र राजी जाति प्रत्येकको जनसंख्या १÷ १ जना रहेको छ । त्यस्तै, कुकी, अछामी र लोहमी भाषाको वक्ताको संख्या पनि १÷१ जना रहेको छ ।
कार्यक्रममा प्रस्तुत कार्यपत्रमाथि दिनेश पौडेल, ज्ञान किराती, कृष्णबहादुर भट्टराई, हेमनाथ अधिकारी, सुदेश खवास, पञ्चमाया ताम्ली, सञ्जय याख्खा, इरान, राई, प्रदीपकुमार विश्वास र इच्छापूर्ण राईलगायतले टिप्पणी गरेका थिए । वडास्तरीय भाषिक नीति बनाउन असहज हुने तथा ७ वर्ष अघिको जनगणनाको आधारमा तयार पारिएको कार्यपत्र अस्पष्ट भएको टिप्पणीकर्ताको भनाइ थियो ।
समाजका अध्यक्ष मोहन काफ्लेको अध्यक्षता तथा प्राज्ञ उपेन्द्र बस्नेत ‘पागल’ को प्रमुख आतिथ्यतामा कार्यक्रम भएको थियो ।