ढल्केबरः धनुषाको धनौजी गाउँपालिका–२, गौरदाहाका लगन महरा ८१ वर्षको छन् । ज्यानले अशक्त उनी श्रीमती र परिवारको पेट पाल्न यतिका उमेरमा पनि कृषि मजदुरी गर्न बाध्य भएका हुन् । श्रम बन्धकीमा परेपछि महरा अरूको खेतबारीमा काया खियाउन विवश भएका हुन् ।
विगत १५ वर्षदेखि गाउँकै साहु जगदीश मण्डलको खेतबारीमा हरुवाचरुवाका रूपमा काम गर्दै आएको महरा बताउछन् । उनले भने, “घरमा आराम गरेर बस्नुपर्ने भए पनि काम गर्नुपर्ने हाम्रो बाध्यता छ। भोको पेटले उमेर देख्दैन।”
काम गरेबापत ज्यालामा साहुले आठ किलो धान दिने गरेको उनले बताए । त्यही धानबाट छाक टार्ने र औषधि उपचार गर्नुपर्छ। भत्किँदै गएको घर देखाउँदै महराले भने, “यो घरबाहेक हाम्रो अरू कुनै सम्पत्ति छैन।”
साहु जगदीशले हरुवाचरुवा गर्ने र उब्जनी गरेर खाने सर्तमा पाँच कट्ठा जग्गा दिएको उनले बताए । त्यसबापत उहाँले आफ्नो काम पनि लगाउछन् । साहुले भनेको काम जसरी पनि गर्नुपर्छ। उनले आफ्नो दुखेसो सुनाए ।
महराको छ धुर जग्गामा बनेको फुसको घर छ। घरको केही भागको छाना र बेरा च्यातिएको छ। चिसो र वर्षाको पानी छल्न प्लास्टिक ओछ्याएका छन् । उनी कान्छी श्रीमतीसँग त्यहाँ बस्छन् । कान्छी र जेठीतर्फबाट गरी छजना छोराछोरी छन्। सबैले विवाह गरिसकेका छन्। “हामीलाई कसैले वास्ता गर्दैनन्। हामी बूढाबूढीलाई हेरचाह गर्ने कोही छैनन्”, महरा भने ।
सँगै बस्दै आएकी ७२ वर्षीया कान्छी श्रीमती महावती महरा १० वर्षदेखि अशक्त छिन् । उनी हिँडडुल गर्न सक्दिनन । उनकै उपचार गर्न महराले तीन वर्षअघि गाउँकै मिथिलेश साहसँग एक लाख रुपियाँ ऋण लिएका थिए । तमसुक बनाएर सयकडा तीनका दरले उनले ऋण लिएका हुन् । उनले भने, “ब्याज जोडेर त्यो पैसा धेरै भएकाले त्यही साहुकोमा काम गर्दैछु। ज्यालाको धानले खानु कि कर्जा तिर्नु।”
गौरदाहा टोलकै ५० वर्षीय विन्देश्वर महरा पनि बँधुवा मजदुरका रूपमा काम गर्छन् । उनी पनि गाउँकै रामकुमार मण्डलकोमा पाँच वर्षदेखि काम गर्दै आएका छन् । साहुले उनलाई पनि हरुवाचरुवा गर्ने सर्तमा उब्जाउनका लागि पाँच कट्ठा जग्गा दिएका छन्। हरुवाचरुवा काम गरेबापत पाउने आठ किलो धानले नौ जनाको परिवार पाल्नुपर्ने विन्देश्वरको बाध्यता छ।
विन्देश्वरको आर्थिक अवस्था पनि दयनीय छ। उहाँ सात धुर जग्गामा बनेको एउटा सानो घरमा श्रीमती, चार जना छोराबुहारी र तीन जना नाति नातिनीसहित बस्छन् । उनले भने, “आठ किलो धानले बाँच्न निकै समस्या छ।”
गौरदाहा टोलमा ७० भन्दा बढी घरपरिवार हरूवाचरुवा छन्। उनीहरू सबैको अवस्था अत्यन्तै पीडादायी छ। आर्थिक अभावमा चरम शोषणमा परेका छन्। सरकारले पटकपटक हरुवाचरुवा, हलिया, कमलरी, कमैया मुक्तिसँगै पुनःस्थापना गर्ने घोषणा गरे पनि कार्यान्वयनमा नआउँदा धनुषामा हरुवाचरुवाका रूपमा थुप्रै घरपरिवार श्रम बन्धकी लगाउन बाध्य छन्। यो खबर आजको गोरखापत्रमा प्रकाशित भएको छ ।
