चितवनः धेरै पढे लेखेकादेखि साक्षरसम्मका युवालाई तपाईँको चाहना वा योजना के छ भनेर सोध्यो भने प्रायः को जवाफ उस्तै हुन्छ – “विदेश गएर उतै कमाउने, उतै रमाउने, उतै स्थापित हुने ।’ तर त्यस्ता युवाभन्दा फरक थोरै नै भए पनि केहीमा नयाँ सोच विकास पनि हुँदै गएको छ –‘विदेशमा गएर ज्ञान र सीप सिक्ने अनि नेपालमा आएर केही गर्ने ।”
युवा विदेश पलायन भएपछि ‘ब्रेन ड्रेन’ अर्थात् प्रतिभा पलायन हुन्छ भन्ने भयबाट अब ‘ब्रेन गेन’ अर्थात् ज्ञान र सीपको लाभ पनि हुन्छ भन्ने देखाएका छन्, भरतपुर महानगरपालिका वडा नम्बर १० का ४३ वर्षीय प्रकाश पन्थीले । झण्डै ९ बर्ष अस्ट्रेलिया बसाइँबाट ज्ञान सीप र धन आर्जन गरी स्वदेशमै लगानी गरी स्वरोजगार मात्र होइन रोजगारदाता समेत बनेका छन् ,पन्थी ।
उनले विगत ४ वर्षदेखि भरतपुर महानगरपालिका वडा नम्बर १२ मा १२ कठ्ठा जग्गा भाडामा लिएर युवा एग्रो फार्म एण्ड रिसर्च सेन्टर’ बाट आधुनिक प्रविधिबाट माछा पालन गर्दै आएका छन । “मैले ९ बर्ष अस्ट्रेलिया रहँदा शिक्षासँगै कृषि क्षेत्रमा काम गर्ने मौका पाएँ । त्यहाँ सिकेको ज्ञान नै यहाँ लगानी गर्दैछु ।” पन्थीले भने । अहिले उहाँ मात्रै हुनुहुन्न यहाँ दुई जना युवाले पनि साथ दिएका छन । प्रकाश र अर्का सहपाठी कपिल रेग्मीले माछापालन सम्हाल्दै आएका छन भने राजकुमार राना किसान चुलो नामको रेष्टुरेण्ट एण्ड बार हेर्दै आएका छन । “योभन्दा अघि दुई जनाले माछापालन मात्र गर्दै आएका थियौँ अहिले हालसालै विस्तार गरेर किसान चुलो सञ्चालनमा ल्याएका छौँ”, पन्थी आफ्नो नयाँ कामबारे सुनाए ।
उनले माछा पालनलाई आधुनिक प्रविधियुक्त बनाएका छन । जहाँ जमिन खनेर माछापालन गरिँदैन । लहरै पानी ट्याङ्की राखिएका छन् । माछालाई चाहिने अक्सिजन र पानी विद्युत्बाट सन्तुलन गरिएको छ यहाँ । ‘यो बायो फ्लक फिस फार्मिङ्ग’, प्रविधि हो । यसले स्पेस, पानी, बिजुली, दानाको कम खर्च हुन्छ उत्पादनमा दोब्बर वृद्धि हुन्छ ।’ उनको अनुभव छ ।
उनले यो प्रविधिको प्रयोग गर्न अस्ट्रेलियाबाट मात्र सिक्नुभएन भारतको गोरखपुर पनि गएनन । त्यतिले मात्र पुगेन इन्डोनेसियाको पेकन बरुमा गएर पनि तालिम लिए । “मैले यी सबै ठाउँबाट सीप र ज्ञान लिएर मात्र यो शुरु गरेको हुँ ।” पन्थीले माछा पालनको सुरुवाती क्षणबारे बेलिबिस्तार लगाए ।
अस्ट्रेलियाबाट फर्केपछि के गर्ने भन्ने सोचाइमा बसेका पन्थीले अर्का सहपाठी कपीलले साथ दिएपछि यो आधुनिक प्रविधिमा हात हाल्ने आत्मविश्वास उनमा बढेको हो । हाल उनको फार्ममा लहरै राखिएका आधुनिक १७ वटा ट्याङ्कीमा माछा पालिएका छन् । जहाँ विशेष गरी पंगास, तिलापीया, कमन कार्प, मांगुर जातका माछा छन् ।
यहाँ उत्पादित माछा चितवन र विशेष गरी काठमाडौँमा बिक्री हुँदै आएको छ । उनी अहिले यतिमा मात्र समिति छैनन । हालैमात्र किसान चुलो रेष्टुरेण्ट एण्ड बार सञ्चालनमा ल्याएको उनले उत्पादन र उपभोगलाई जोड्ने प्रयास गरेका छन ।
“उत्पादन, बिक्री अनि फाइदा पनि राम्रै थियो तर यसलाई बिस्तार गरेर किसान चुल्हो पनि सञ्चालनमा ल्याएका छौँ ।” रेष्टुरेन्टमा हात हाल्नुको आशय खुलाउछन उनी । अग्र्यानिक र स्वस्थ परिकार आफ्नै फार्मका उत्पादनबाट ग्राहकलाई सेवा दिने उद्देश्यसहित किसान चुल्हो सञ्चालनमा ल्याएको उनले बताए ।
हाल उनको चुल्होमा माछाको म म, तावा ग्रील, फोयल फिस, फा्रई फिस, रोल माछा लगायतका परिकार पाक्दछन् । यति मात्र होइन लोकल हाँस र कुखुराका परिकार पनि उनले पस्कँदै आएका छन । “यहाँ आएपछि हरेक ग्राहकको चाहना फरक फरक हुनसक्छ, एकै ठाउँमा सबै स्वाद चाख्न पाउन र पटक पटक ग्राहक आउन भन्ने हाम्रो उद्देश्य हो ।” पन्थी भन्छन ।
सहरको भीड र कोलाहलबाट केही पर अग्र्यानिक स्वाद पस्कन आफूले यो अवधारण ल्याएको उनले बताए । सबै संरचनासहित झण्डै ६० लाख रुपैंया लगानी गरेका हाल उनको फार्म र चुल्होमा गरी ९ जनाले प्रत्यक्ष रोजगारी पाएका छन । अब यसलाई थप विस्तार गरी एग्रो टुरिज्म अवधारणमा लैजाने योजना रहेको उनले सुनाए । “कृषिलाई पर्यटनसँग जोड्ने योजना छ, यसको लागि नजिकै पोखरीको निर्माण पुरा गरी फिसिङ्ग छिट्टै गराउने सोचमा छौँ”, पन्थी भन्छन । “यसपछि आवास सहितको व्यवस्था पनि छिट्टै गर्ने योजनामा छौँ।” साथै यो प्रविधि सम्बन्धी तालिम र अभिमुखीकरणको लागि पनि आफूले सहजीकरण गर्ने उनको चाहना छ ।
‘नयाँ कृषि नयाँ विचार, कृषि नै नै समृद्धिको आधार’ भन्ने मुल मन्त्रका साथ भविष्यमा अन्य ठाउँमा पनि यो प्रविधिको माछापालन विस्तार गर्ने सोचाई उनको छ । “विदेशमा सीप र ज्ञान लिने हो , लगानी त आफ्नै देशमा गर्नुपर्छ । सीप र ज्ञान भए विदेशमा भन्दा बढी नेपालमा नै कमाउन सकिन्छ । त्योभन्दा पनि ठूलो आत्मासन्तुष्टि पनि मिल्छ ।” उनको भनाई ।
“सामान्य पारिश्रमिकमा पनि दैनिक सयौँ युवाहरू रोजगारीका लागि विदेश जाने लर्को लागेको बेला पन्थीको बाटो त्यसको ठिक उल्टो छ । स्वरोजगार हुने मात्र होइन रोजगारी दिने त्यो पनि देशमै बसेर १ विदेशमा लहलहैमा गएर ठक्कर खाइ फर्कनुभन्दा प्रकाश र उनका साथीले लिएको बाटो अहिले नै समयमै पछ्याउन सके पैसा र समय खेर जाने थिएन कि नेपाली युवाको ?”
