राजनीतिक टाइमपास !

प्रकाश विकल्प

म विगत नौ वर्षदेखि यो वा त्यो हिसाबले मूलधारको राजनीतिको केन्द्रीयस्तरको भूमिकामा छु । राजनीतिक भूमिकाका कारण मैले विभिन्न पार्टीका अध्यक्ष, देशका वर्तमान तथा पूर्वप्रधानमन्त्रीहरु, नेता, मन्त्री आदिसँग नजिकबाट संगत गर्ने अवसर पाएँ । यो सबै अनुभव हासिल गर्दैगर्दा नेपालको राजनीतिको मूल प्रवृत्ति निकै अत्यासलाग्दो रहेको निष्कर्षमा पुगेको छु । आजभन्दा नौ वर्ष अगाडि देश बनाउने जुन उत्साह, ऊर्जा र सपना बोकेर म पार्टी राजनीतिमा होमिएको थिएँ, यहाँसम्म आइपुग्दा मेरो उत्साह, ऊर्जा र सपना क्रमिक रुपमा कमजोर हुँदैछ ।

उत्साह किन कमजोर भयो ?

१) मैले कल्पना गरेको राजनीति र यथार्थबीच निकै ठूलो दूरी पाएँ । एमाले, कांग्रेस र माओवादीको पछिल्लो केन्द्रीय समिति बैठकसम्म आइपुग्दा ममा झिनो आशा थियो, अब चाहिँ नेतृत्वको तौरतरिका रुपान्तरण हुन्छ र देश बनाउने स्तरको पार्टी निर्माण हुन्छ । तर, यो अपेक्षा पनि सातुको कथा जस्तै भयो । मूल नेतृत्वको तौरतरिका टसको मस हुने संकेतसम्म देखिएन । परन्तु, नेतृत्वले रुपान्तरणको आवश्यकता चाहिँ महसुस गरेको पाएँ । तर, आफूबाहेकको रुपान्तरण उसको रोजाइ रहेछ ।

२) नेपालको राजनीति भिजन र परियोजनाविहीन छ र त्यसलाई सम्पूर्ण हिसाबले स्क्रिप्टेड गरेर देश बनाउने स्तरको नयाँ र क्रान्तिकारी दुबै गुण भएको पार्टी एकै पटक निर्माण गर्न सकिन्छ भन्ने विश्वास थियो । तर, नेतृत्व र नेतृत्वको डफ्फाले जे सोच्छ र ल्याउँछ, त्यो नै अन्तिम सत्य हुनेरहेछ । चाहे त्यो जतिसुकै अवैज्ञानिक र असान्दर्भिक नै किन नहोस् । सीमित नेताले देखेको र सोचेकोभन्दा सयौं गुणा उत्कृष्टताको सम्भावना हुँदाहुँदै पनि पार्टीको कार्यनीतिमा प्रतिविम्बित गर्न सकिने अवस्था देखिएन ।

३) नेतृत्वले चाहँदा पार्टीलाई भर्खरै रुपान्तरण गर्न सकिन्छ तर नचाहँदो रहेछ । नेतृत्वले आफ्नो अनुकुल मान्छेलाई केन्द्रदेखि प्रदेशसम्म लाभ र जिम्मेवारी वितरणको ठेक्के दिने । मुख्य ठेकेदारले एक जिल्ला एक पेटी ठेकेदार जन्माउने र ऊमार्फत् लाभको पद र सरकारी परियोजना वितरणमा बार्गेनिङ र सौदाबाजी चल्दोरहेछ ।

४) पार्टी बनाउन सकिन्छ भन्ने पर्याप्त आत्मविश्वास भएको युवा पंक्ति हरेक पार्टीमा म देख्छु । तर, उनीहरुमा पार्टी बनाउन दिइँदैन भन्ने निराशा पनि सँगसँगै छ । पार्टी बनाउने भनेको के हो ? पार्टी बनाउने भनेको सापेक्षित, नीति, नेतृत्व, परियोजना र संगठन निर्माण गर्ने कुरा हो । तर, जालझेल, नकारात्मकता, रोक्ने-छेक्ने, आफूवाद पार्टीहरुमा पर्गेल्नै नसक्ने गरी झाँगिएको छ । आफ्नो र आफ्नाका बारेमा चाहिनेभन्दा बढी चिन्ता गर्ने, अरुका बारेमा बेमतलब ।

५) पार्टीहरु राजनीतिक संस्कार र नेतृत्वको तौरतरिकाका कारण यसरी आन्तरिक द्वन्द्वमा फसेका छन्, जसलाई मिलाउँदै नेतृत्वको सारा समय बर्बाद हुन पुग्छ । छोटो सिरक ओढे जस्तो, टाउको छोपे खुट्टा नांगै, खुट्टा छोपे टाउको नांगै हुने अवस्थामा पुगेका छन् नेतृत्वहरु । जिम्मेवारी प्राप्त गर्न चरण चरणमा अमुक र असम्बन्धित व्यक्तिको निरन्तर चाकडी गर्नुपर्ने ठाउँमा पुगेको छ नेपालको राजनीति । जिम्मेवारी र लाभका लागि चाकडी अनिवार्य बनेपछि कार्यकर्ताले किन पसिना बगाउने ?

६) नेपालको वर्तमान राजनीतिक नेतृत्व पार्टीमा विधि र प्रणाली विकास गर्नै चाहँदैन । प्रणालीविहीन पार्टीमा नेता कार्यकर्ता निराश हुनु अस्वाभाविक हैन । पार्टी प्रणालीविहीन हुँदा नेता कार्यकर्ताले गरेको काम बालुवामा पानी खन्याए जस्तै हुन जान्छ । प्रणालीविहीन पार्टीमा आफ्नो कामको ठीक मूल्यांकन हुनेमा कोही अस्वस्थ हुन सक्दैन । मैले यति गर्दा पार्टी र देशलाई यति योगदान पुग्छ भनेमा ढुक्क भएको पाइँदैन । ससाना हाइड्रोको उत्पादन नेशनल ग्रिड प्रणालीमा जोडेर वितरण गरिए जस्तै हरेक पार्टीमा नेता कार्यकर्ताले प्रणाली खोजिरहेको छ । तर, त्यो सम्भावना देखिएन ।

भ्रष्टाचारको एउटा दृष्टान्त

वर्तमान सरकारले भ्रष्टाचारका केही फाइल खोलेको देखिन्छ । सामाजिक न्याय, सुशासन र समृद्धि यो सरकारको नारा हो । तर, देशको भ्रष्टाचार यति गर्दैमा निरुत्साहित हुन्छ ? विल्कुल हुँदैन । केही दिन अगाडि मसँग दैलेखका युवा नेताहरु भेट्न आउनुभएको थियो । कुरा गर्दैजाँदा भ्रष्टाचारको विषयले प्रवेश पायो । उहाँहरुले गत वर्षको एउटा दृष्टान्त सुनाउनु भयो ।

दृष्टान्त यस्तो छः

उहाँहरुले संघीय सरकारको एउटा कार्यालयमा दैलेखका लागि दश लाख बजेट माग गरिएको फाइल पेश गर्नु भएछ । फाइल पेश गरेसँगै त्यस कार्यालयले दश लाख बजेट हाल्दिन २० प्रतिशत अर्थात् दुई लाख अग्रीम दिनुपर्ने सर्त राखेछ । दुई लाख दिएर दश लाख बजेट पार्नुभएछ । परेको बजेट कार्यान्वयनका लागि संघीय सरकार मातहतको जिल्ला कार्यालयमा पठाइएछ । जिल्ला कार्यालयले फेरि २० प्रतिशत नदिइ पालिकामा निकासा पठाउन मानेनछ । उहाँहरुले जिल्ला कार्यालयमा फेरि २० प्रतिशत दिएर पालिकामा पैसा निकासा गर्नुभएछ । पालिकाले सम्झौता गर्न ३० प्रतिशत मागेछ । नदिएसम्म सम्झौता नहुने भएपछि त्यहाँ फेरि ३० प्रतिशत दिएर सम्झौता गर्नुभएछ । अन्ततः उपभोक्ता समितिको हातमा दश लाखमा जम्मा तीन लाख परेछ ।

अब भन्नुस्, भ्रष्टाचारका दुईचार वटा फाइल खोल्दैमा देशमा भ्रष्टाचारको अन्त्य हुन्छ ? विल्कुल हुँदैन । भ्रष्टाचारको अन्त्य गर्न राजनीतिक अठोट, नीति, प्रणाली र संरचनागत पुनर्संरचना एकैपटक गर्नुपर्ने हुन्छ । तर, राजनीतिक नेतृत्व स्क्रिप्ट (रोडम्याप)सहित अग्रसर छैन ।

चन्द्रयान ३ र नेपाल

भर्खरै छिमेकी देश भारतले चन्द्रयान ३ चन्द्रमाको दक्षिणी धु्रवमा सफलतापूर्वक अवतरण ग¥यो । चन्द्रयानको सफल अवतरण गरेकामा भारतको विश्वभरि चर्चा चलिरहेको छ । तर, नेपालमा एउटा सानो परियोजना पनि निर्धारित समय र लागतमा सकिँदैन । इन्डिएन स्पेस रिसर्च अर्गनाइजेशन (इसरो) ले चन्द्रयान ३ का लागि नेपाली रुपैयाँ करिब १० अर्ब खर्च गरेको छ ।

जबकि नेपालको सिंहदरबारमा निर्माणाधीन संसद भवनको लागत अनुमान पनि १० अर्ब हो । २०७६ असोज १ गते उद्घाटन भएको यो भवन अढाई वर्षमा निर्माण गरिसक्ने भनिएकोमा हाल चार वर्ष बितिसक्दा पनि पूरा भएको छैन । अन्तरिक्षको कुरा त धेरै टाढा भयो, नेपाल सडकका खाल्डाखुल्डी पनि समयमा पुर्न सक्ने अवस्थामा छैन ।

नेतृत्वको असफलता

नेपाल आज यस्तो ठाउँमा छ, जहाँ कतै फर्किंदा पनि नेताको प्रशंसा गर्न सकिँदैन । कता फर्किंदा राजनीतिक नेतृत्व सफल भएको देखिन्छ ? हेरौं त ! रोजगारीतिर ? आर्थिक र भौतिक विकासतिर ? सुशासनतिर ? राजनीतिक पार्टीतर्फ ? सामाजिक न्यायतर्फ ? विज्ञान प्रविधिको विकासतर्फ ? कृषितर्फ ? उद्योग कलकारखानातर्फ ? शिक्षा, स्वास्थ्य र सामाजिक सुरक्षातर्फ ? देशका नीति नियम, प्रणाली र कर्मचारीतन्त्रतर्फ ? कता फर्किंदा चाहिँ राजनीतिक नेतृत्व सफल भएको देखिन्छ ?