उर्लाबारीः हाम्रो समाजमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई केही पनि गर्न नसक्ने एकदम कमजोर अर्थात बिरामीहरू हुन् भन्ने नकारात्मक दृष्टिकोणले हेर्ने परम्परा छ । तर, अपाङ्गता भएका मानिसहरूले पनि अवसर पाउने हो भने केही गर्न सक्छन् भन्ने गतिलो उदाहरण बनेका छन् मोरङको उर्लाबारीका दृष्टिविहीन राई दम्पति ।
उर्लाबारी– ५ का राजकुमार राई र उनकी श्रीमती इन्दिरा राई दृष्टिविहीन हुन् । ३९ वर्षीय राजकुमार र ४४ वर्षीया इन्दिरा सबलाङ्गहरूलाई चुनौती दिँदै मुढा बुनेर उदाहरणीय व्यवसायी बनेका छन् । वि. सं. २०६२ सालमा प्लान नेपालको सहयोगमा नेत्रहीन सङ्घ, मोरङले तालीम दिएपछि उनीहरूले व्यावसायिक रूपमा मुढा बनाउने काम गर्दै आएका छन् । मुढा बुन्नका लागि बाँस काटिरहेको अवस्थामा भेटिएका उनीहरूले यही पेशाबाट दुःखसुख खान पुगेको बताए । राजकुमार बाँस काटेर मुढाका लागि आवश्यक कच्चा पदार्थ तयार गर्ने र त्यसलाई इन्दिराले आकार दिने काम गर्ने गरेका छन् ।
बजारबाट मुढा बुन्ने डोरी खरिद गरी यी दम्पत्तिहरूले मुढा तयार गर्ने गर्दछन् । इन्दिरा घरको काम सकेर पति राजकुमारलाई मुढा बुन्न साथ दिन्छिन् । उनीहरूले मासिक रूपमा १० हजार बराबरका मुढा बेच्ने गरेका छन् । यी दम्पतिले हप्तामा १०÷१२ वटा मुढा बनाउने गरेका छन् । उनीहरू मुढामात्र नभई कुचोसमेत बनाएर बिक्री गरी आम्दानी गरिरहेका छन् ।
उनीहरूका दुई छोरी ११ वर्षीया इनिस्ता र ४ वर्षीया स्नीता छन् । इनिस्ता सेन्ट इस्टेफेन्स बोर्डिङ स्कुलमा कक्षा ३ मा पढ्छिन् भने स्नीता लिटिल एन्जल बोर्डिङमा नर्सरीमा पढ्छिन् । दुवै स्कुलले उनीहरूलाई निःशुल्क पढाउँदै आएका छन् । आफूहरू इनिस्ताको सहारामा शनिबार गाउँगाउँमा मुढा र कुचो बेच्न जाने गरेको इन्दिरा बताउँछिन् । एक थान मुढा २ सय ५० रुपैयाँमा बिक्री हुन्छ । ‘सबै जनाले छोरीको अनुहार हेरेर भए पनि मुढा किनेर सहयोग गर्दिनुहुन्छ’, इन्दिराले भनिन्, ‘मुढा बनाएर आएको पैसाले दुःखसुख नुन भुटुन पुग्छ ।’
दृष्टिविहीन राई दम्पत्तिको कथा
राजकुमारले ८ वर्षको उमेरसम्म आँखा देखे पनि पछि आँखा देख्न छाडेको बताए । ‘उमेर बढ्दै जाँदा मेरा आँखाले काम गरेनन् । के गर्नु समयमै उपचार गरेको भए संसार देख्न पाइन्थ्यो कि ?,’ उनले दुःख प्रकट गर्दै भने, ‘२०५६ सालमा सङ्खुवासभाको खाँदबारीबाट मधेस झरियो । त्यतिबेला अस्पतालमा देखाउँदा धेरै ढिलो भइसकेको रहेछ ।’
इन्दिरा राईको व्यथा भने अर्कै छ । उनको १ वर्षकै उमेरमा आँखाको ज्योति गुमेको थियोे । उनीहरू विवाहपछि पनि धेरै अस्पताल धाए । तर, श्रीमान् र श्रीमतीको एकले अर्काको मुहार र छोरीहरू हेर्ने सपना भने अधुरै रह्यो । डाक्टरले जति नै उपचार गराए पनि आँखा देख्न नसक्ने बताएको राजकुमारले बताए ।
पहिलो भेटमै प्रेम
२०६२ सालमा प्लान नेपालको सहयोगमा नेत्रहीन सङ्घ, मोरङले बेलबारीमा दिएको मुढा बुन्ने तालीममा राजकुमार र इन्दिराको भेट भयो । तालीमकै क्रममा उनीहरूको चिनजान भयो । दुवै जना दृष्टिविहीन भएका कारण एकअर्कालाई हेर्ने चाहना पूरा नभए पनि उनीहरूको मन मिल्दै गयो । सोही तालीममा उनीहरूको प्रेमको टुसा पलाउँदै थियो ।
तर, उनीहरूको प्रेम नफस्टाउँदै तालीम सम्पन्न भयो । वि. सं. २०६३ सालमा पथरीशनिश्चरेमा दृष्टिविहीनहरूलाई सङ्गीतको कक्षा शुरु भयो । संयोगवश उनीहरूको फेरि भेट भयो । दुवैले आ–आफ्ना दुःखमात्र बिसाएनन् एकअर्कालाई जीवनसाथी नै रोजे । त्यसपछि उनीहरू वैवाहिक सम्बन्धमा बाँधिए ।
समाचारले बन्यो घर
दृष्टिविहीन राई दम्पत्तिले वैवाहिक जीवन शुरुवात गरेपछि उर्लाबारी–५ मा आफन्तको जग्गामा घामपानी छेक्ने सानो झुपडी बनाएर बसेका थिए । त्यही क्रममा विभिन्न सञ्चार माध्यमले दृष्टिविहीन राई दम्पत्तिको अवस्थाका बारेमा समाचार प्रकाशन गरेपछि देशविदेशबाट घर निर्माणका लागि सहयोग जुट्यो ।
समाजसेवी शोभितमाया तामाङ, सञ्चारकर्मी घनश्याम भण्डारीलगायतको अग्रसरतामा जस्ताको छाना लगाएको पक्की घर निर्माण गरियो । कठिन तरिकाले बसोबास गर्दै आएका यी दम्पत्तिलाई घर निर्माणपछि राहत मिल्यो ।
छोरीलाई आँखाको डाक्टर बनाउने सपना
दृष्टिविहीन राई दम्पत्तिले आफ्नी छोरीलाई डाक्टर बनाउने सपना देखेका छन् । ठूली छोरी इनिस्ताले भनेको स्मरण गर्दै इन्दिराले भनिन, ‘ममी म डाक्टर बनेर हामीजस्तै गरीब र दुःखीको सेवा गर्छु ।’
छोरीलाई डाक्टर पढाउने आर्थिक अवस्था भए पनि छोरीले राम्रो पढे सबैले पढाउन सहयोग गर्नेमा आफू विश्वस्त भएको उनले बताइन् । राजकुमार भन्छन्, ‘छोरीलाई आँखाको डाक्टर बनाउने धोको छ । हामी त देख्दैनौँ, छोरीहरूले दृष्टिविहीनहरूको ज्योति फर्काउन सकून् ।’
मासिक ६ सय भत्ता
दृष्टिविहीन राई दम्पत्तिले मासिक रूपमा ६÷६ सय रुपैयाँ भत्ता पाउँदै आएका छन् । उनीहरूलाई सरकारले नीलो परिचयपत्र प्रदान गरेको छ । नीलो परिचयपत्रलाई ‘ख’ वर्गमा समेटिएको छ । अति अशक्त अपाङ्गता, दृष्टिविहीन, बहिरा, सहायक सामग्रीहरू प्रयोग गर्ने अपाङ्गता भएका व्यक्तिलाई यस्तो परिचयपत्र दिइन्छ । ‘ख’ वर्गका अपाङ्गहरूलाई सामाजिक सुरक्षास्वरूप मासिक ६ सय रुपैयाँ भत्ता उपलब्ध गराइन्छ ।
सरकारले दृष्टिविहीनहरूलाई जीविकोपार्जनका लागि सहयोग गर्नुपर्ने राजकुमारको धारणा छ । कसैको सहारा नपाएका दृष्टिविहीनको अवस्था ज्यादै नाजुक रहेको उनी बताउँछन् । ‘हामीले धेरै दुःखले परिवार चलाइरहेका छौं,’ उनी भन्छन्, ‘रातो कार्ड पाएका छैनौँ । हामीभन्दा सवलाङ्गहरूले पनि त्यस्तो कार्ड पाएको सुनिन्छ । जहाँ पनि राजनीति र भेदभाव छ हजुर । हाम्रो लागि कसले पो पहल गरिदिन्छ र ?’
उदाहरणीय दम्पति
दृष्टिविहीन राई दम्पति समाजका लागि उदाहरणीय पात्र हुन् । अधिकांश मानिस बेरोजगार भएको अवस्थामा यी राई दम्पत्तिबाट पाठ सिक्नुपर्ने स्थानीय सञ्चारकर्मी घनश्याम भण्डारी बताउँछन् । दृष्टिविहीन राई दम्पत्ति अहिले अरुको सहारामा नभई आफ्नै पौरखमा बाँचिरहेका छन् ।
