आफ्ना एक हुल सङ्गातीहरू तात्कालिक जीवन बचाइको विश्वसनीय विकल्पको खोजीमा बन्दुक बोकेर जङ्गल छिरेका बेला जङ्गलकै छेउछाउमा बन्दुकको सट्टा कलम टिप्न पुगेका युुुवाले रचेका कविता कस्ता हुन्छन् ?
यसको सशक्त जवाफ हो देवान किरातीको कविता सङ्ग्रह हुरीमा नाचिरहेको ईश्वर । नेपालको इतिहासमा विक्रमको यस शताब्दीको पचास र साठीका दुई दशक विश्वासहरूको विखण्डनका दशकहरू हुन् । इतिहासमा गहिरो घाउ बनाएका हुरीहरूले जीवनका हरेक पक्षमा भुमरीहरूको रचना गरिरहँदा प्रत्येक नागरिकको विश्वास (ईश्वर) त्यही हुरीको सङ्गीतमा लठ्ठ भएर विनाशको लयमा नाच्न बाध्य भएको दृश्यको ‘फस्र्ट ह्यान्ड’ अनुभूतिका परिणति हुन गएका छन् सङ्ग्रहका ४३ वटै कविताहरू ।
युवाकविको मनको ईश्वर पनि त हुरीमै थियो नि त्यस बेला । कविताको रचनाप्रक्रिया पनि यस्तै हुरीहरूको बीचमा अकस्मात् भेटिएको सौन्दर्यको अनुभूति नै हो । यौवन, परिवर्तनप्रतिको प्रेमिल भाव, इतिहासप्रतिको सिर्जनात्मक सम्बोधन अनि यी सबैको बीचबाट कविले देखेका नेपाली समाजको समन्वयपूर्ण सुनौलो भविष्यका ससाना चित्रजस्ता देखिन्छन् यी कविताहरू ।
वर्तमानसम्म आइपुग्दा मक्किएको हाम्रो चेतनाको सिर्जनात्मक जीर्णोद्वार गरेपछि मात्र हाम्रो सभ्यताको आगामी यात्रा सम्भव छ भन्ने मूलभावको वरिपरी घुमेका सबै कविताहरूको साझाजस्तो लाग्ने अभिव्यक्ति होः “ताव ! ताव ! ताव !!÷जीर्णोद्वार बाँकी चेतना” ।
किराती सभ्यतामा कुनै अप्रिय घटना भएपछि त्यसबाट ‘नआत्तिइकन जीवनलाई सम्हाल्न सक्ने हुनु’ (ताव ! ताव ! ताव !!) भनेर अग्रजहरूले चेतनामूूलक आशीष दिन्छन् । यसको नेपाली भाषाको कवितामा प्रयोगले विभाजनको सङ्घारमा रहेको नेपाली मनलाई एक ठाउँमा सँगालिराख्न सबै भाषा र संस्कृतिहरूको आपसी संयोजन जरुरी छ भन्ने सङ्केत गरेको छ । साथै भाषाहरूको आपसी सम्मिलनले क्षेत्रीय भाषाहरूको जगेर्ना र नेपाली भाषाको समृद्धिमा बल पुग्ने यथार्थ पनि झल्किएको छ कवितामा गरिएका यो र यस्तै प्रयोगहरूमार्फत् ।
देश, जीवन र कवितालाई प्रेमपूर्वक गरेका सम्बोधनहरू प्रशस्त रहेको यस कवितासङ्ग्रहमा सारा समस्याहरूको जड मान्छेको स्वार्थी प्रवृत्ति र बेइमानीपूर्ण आचरण नै हुन् भन्ने कडा व्यङ्ग्यात्मक तर काव्यिक अभिव्यक्तिको प्रतिनिधि उदाहरण होः ‘आगो बालिरहन्छु÷र बुद्ध जपिरहन्छु÷फेरि अर्को भोक नलागेसम्म ।’
विरोध र विद्रोहलाई पनि शालीन शैलीमा अभिव्यक्त गर्दछन् सभ्यजनहरू । त्यसमा अझ विचार, भाषा र शैलीको सिर्जनात्मकता थपियो भने ती अभिव्यक्ति काव्यिक हुन पुग्दछन् । एउटा सानो भाव भेटेपछि त्यसलाई लम्बेतान बनाएर अखबारी लयमा कविताको हुर्मत काढ्नेहरूको वर्तमान भीडमा नभेटिने थोरै नेपाली कविहरूमध्येका एक हुन देवान भन्ने प्रमाण पनि यही कवितासङ्ग्रह हो । भावलाई सघन अभिव्यक्ति दिन खोज्दा उनका कति कविता त झण्डै हाइकुको आयामतिर दौडिएका छन्, र पनि आफैँमा पूर्ण कविता भएका छन् ।
आकाशको गहिराइ ‘जम्मा एक चिहान’ र यसको आकार ‘एउटा मान्छेको जत्रो’मात्र देख्ने कविका ‘हिउँ फुलेको कपाल’, ‘घाम झुलेको लोचन’, ‘ईश्वर मृत्युको मृत्युपर्व’, ‘दैनिक अखबारजस्तै जिन्दगी’, ‘फाटेको जून’, ‘जिउँदो मृत्यु’ र ‘आँखाबाट खसेका सुस्केराहरू’जस्ता शब्द र भावसंयोजनहरूमा प्रशस्त भाषिक सिर्जनात्मकता पाइन्छ । कोक्पा (हजुरबुबा), आपा (बुबा) र आमालाई ‘पढ्यो’, ‘ग¥यो’, ‘भन्यो’ भनेर सम्बोधन गरिरहँदा कविका आफ्नै जनजातीय सांस्कृतिक, साङ्गीतिक र प्राकृतिक मौलिकताहरूले एकसाथ कवितामा प्रवेश पाएका छन् ।
कवि असल मान्छेहरूमध्येको पनि असल मान्छे हो । मानवीय हितका विभिन्न वैकल्पिक माध्यमहरूको खोजी उसको सिर्जनाको ध्येय हो । मानवीय सम्बन्धको विस्तारमा उसले पाउने सफलता नै उसका रचनाको सही सफलता हुन्छ । यसर्थ कवि व्यक्तित्व र कविताको व्यक्तित्वको एकीकरण गराउँदा कवि किरातीले उनकी पे्रयसीलाई सम्बोधन गरेको हरफ ‘कोट’ गरेर भन्न सकिन्छः देवानजी, ‘ठ्याक्कै तिमीजस्तै छ (तिम्रो) कविता ।’
जागिरै छोडेर छोरीहरू र कविता एकसाथ हुर्काउँदै आएका यी आमाकविले कहिलेकाहीँ असाध्यै सपाट र गैरकाव्यिक हरफहरूमा पनि मातृत्व बर्साएका छन् । ‘शायद, प्रत्येक मान्छेको खोजी नै यही हो र ‘आखिर अभिनय यहाँ बाँच्छ मान्छे’जस्ता हरफहरूको विकल्प खोजिएको भए र सबै कवितालाई उत्तिकै काव्यिक उचाइमा लान थप प्रयास गरिएको भए यो सङ्ग्रह अझ बढी काव्यिक हुने थियो ।
[email protected]

कृतिः हुरीमा नाचिरहेको ईश्वर
कृतिकारः देवान किराती
विधाः कविता
संस्करणः प्रथम, २०६९
प्रकाशकः वाणी प्रकाशन
मूल्यः रु.१५०÷—