काठमाडौँः चिकित्सा विज्ञानका अनुसार मानिसको मृत्यु प्रक्रियामा सबैभन्दा पहिले मस्तिष्कले काम गर्न छोड्छ । त्यसपछि क्रमैसँग शरीरका अन्य भागहरु निस्क्रिय हुँदै जान्छन् । मस्तिष्कले काम गर्न छोडे पनि शरीरका अन्य भागहरु भने केही समयसम्म सक्रिय रहन्छन् । यो क्रममा मस्तिष्क मरेको, मानिसको होस गुमेको तर शरीरका अन्य महत्वपूर्ण अंगहरुले काम गरिरहेको अवस्थालाई ‘ब्रेन डेथ’ भनिन्छ । ब्रेन डेथ भएर मृत्युको नजिक पुगेका मानिसको अन्य अंग भने प्रत्यारोपण गर्न मिल्छ । नेपालमा ब्रेन डेथ भएका व्यक्तिहरुबाट अन्यमा अंग प्रत्यारोपणका लागि सरकारले ‘प्रोटोकल’ बनाएर सेवा विस्तार गर्नुपर्छ भन्ने आवाज यतिखेर उठिरहेको छ ।

ब्रेन डेथ भएका व्यक्तिको कुन–कुन अंग प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ ?
ब्रेन डेथ भएका व्यक्तिहरुको मृत्युपश्चात् शल्यक्रिया गरी आठ घण्टाभित्र अन्य रोगीमा अंग प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ । वरिष्ठ मिर्गौला रोग विशेषज्ञ डा. पुकारचन्द्र श्रेष्ठका अनुसार एकजना ब्रेन डेथ भएको व्यक्तिबाट आठजनाले पुनर्जीवन पाउन सक्छन् । ब्रेन डेथ भएका व्यक्तिको मिर्गौला, फोक्सो, मुटु कलेजो, प्याङ्क्रियाज, सानो आन्द्रा प्रत्यारोपण गर्न मिल्छ । नेपालमा मिर्गौला र कलेजो प्रत्यारोपण हुँदै आएको छ । दुईवटा मिर्गौला र एउटा कलेजोको हिसाबले नेपालमा अहिले एकजना ब्रेन डेथ भएको व्यक्तिको अंगबाट तीनजनाले पुनर्जीवन पाउनसक्ने अवस्था छ । नेपालजस्तो सवारी दुर्घटना बढी हुने मुलुकमा दुर्घटनामा परेर मृत्यु भएकाहरुको समयमै अंग प्रत्यारोपण गर्ने हो भने कम्तीमा एकजनाको मृत्यु हुँदा दुईजनालाई बचाउन सकिने डा. श्रेष्ठ बताउँछन् । समुदायस्तरमा अंगदानको महत्व र फाइदाबारे बुझाउनुपर्ने उनले बताए । परिवारमा कुनै सदस्यको मृत्यु भएमा निशंकोच अंगदान गर्न उनको आह्वान छ ।

‘ब्रेन डेथ’ प्रत्यारोपण अभियान !
नेपालमा प्रत्येक वर्ष तीन हजारजनाको मिर्गौला ‘फेल’ हुने गरेको तथ्यांक छ । जसमध्ये पाँच हजारजनाको डायलासिस भइरहेको छ । मानव अंग प्रत्यारोपण केन्द्रबाट मात्रै वार्षिक ६०० जनामा मिर्गौला प्रत्यारोपण हुने गरेको छ । डायलासिसको पहुँचमा आउन नसकेका रोगीहरुको तथ्यांक कुनै निकायमा छैन । लामो समय डायलासिस गरिरहँदा बिरामीलाई हुनसक्ने जोखिम न्यूनीकरण गर्न बे्रन डेथबाट मिर्गौला प्रत्यारोपणको अभ्यासले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने मिर्गौला प्रत्यारोपी झम्कबहादुर श्रेष्ठ बताउँछन् । ०६६ सालदेखि नियमित डायलासिस गराइरहेका मिर्गौला रोगी केदार पुडासैनी सरकारी अस्पतालमा चार हजार ५०० रुपैयाँमा उपलब्ध हुने सेवाका लागि निजी अस्पतालमा १४ हजारसम्म तिर्नुपरेको अनुभव सुनाउँछन् । “ब्रेन डेथको अवधारणालाई सरकारले सक्रियताका साथ अगाडि बढाउने हो भने मजस्ता हजारौँ मिर्गौला रोगीहरुले उपचारकै क्रममा ज्यान गुमाउनुपर्ने थिएन कि ?” पुडासैनी भन्छन् । पुडासैनीजस्ता मिर्गौला रोगीहरु यतिखेर ब्रेन डेथबाट अंग प्रत्यारोपण सेवा विस्तारका लागि ‘ब्रेन डेथ’ प्रत्यारोपण अभियान नै लिएर अगाडि बढिरहेका छन् । -बाह्रखरीबाट