धरान र विराटनगरजस्ता पूर्वी नेपालका दुई ठूला शहरहरुको बीचमा रहेको इटहरीलाई एक उदयीमान शहरका रुपमा व्याख्या गरिन्छ । महेन्द्र राजमार्ग र कोसी राजमार्गको संगमस्थलका रुपमा रहेको यो शहरले यिनै दुई राजमार्गहरुकै कारणले तिव्र रुपमा भौतिक प्रगति गरेको मानिन्छ । ९३।७८ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रमा फैलिएको इटहरी क्षेत्रमा बसोबास भने डेढ सय वर्ष अघिदेखि नै सुरु भएको मानिन्छ । यद्धपि, केही व्यवस्थित रुपमा बसेको बस्ती भने १९८० को दशकमा मात्र देखिएको छ । मोरङ जिल्लाअन्तर्गतको इटहरी गाउँ पञ्चायत, इटहरी गाविस, नगर हुँदै उपमहानगर बनिसक्दा पनि इटहरी यातायातको लागि ट्रान्जिट मात्र बन्यो । तर आज इटहरी पहिचान बनाउने दौडमा सहभागी भइसकेको छ ।
इटहरीमा बसोबास र विकासको गति विराटनगर र धरानलाई माथ दिने खालको छ । प्राकृतिक, ऐतिहासिक, राजनीतिक विरासत बोकेका दुई नामी शहरको बिचमा हुनुको फाइदा व्यापारीक नगरी इटहरीले राम्रै लिइरहेको छ । यातायात, खानेपानी, सञ्चारको विकासका आधारमा बसोबास र व्यापार नगरीको रुपमा इटहरीले परिचय बनाएको छ । २०५३ सालमा सुनसरी जिल्ला अन्नतर्गतको नगरपालिका घोषित भएको इटहरी २०७० सालयता उपमहानगरपालिकाका रुपमा परिचित छ । यहाँ लगभग दुई लाख मानिसको बसोबास रहेको छ । भौगोलिक रुपमा नेपालको समथर तराइ क्षेत्रमा अवस्थित यो शहरमा मुख्यतया टेङ्ग्रा, बुढी र सुनसरी खोला गरी तीन खोलाहरु अवस्थित छन् । यसको उत्तरी क्षेत्रमा रहेको चारकोसे झाडीले यहाँको प्राकृतिक सौन्दर्यमा अभिवृद्धि गरेको छ । औद्योगिकरणका दृुष्टिले पछाडि रहेपनि वापारिक गतिविधिमा भने इटहरी अगाडि नै छ । देशका ठूलाठूला बैंक तथा वित्तीय सँस्थाहरुका शाखा इटहरीमा खुलेका छन् । यहाँका मानिसहरुको जीवनशैली आधुनिकताका कुनैपनि आयामबाट अछुतो छैन ।
दुर्भाग्यवश देशका चारै कुनाबाट मानिसहरुको आवागमन हुने यो शहरमा आधारभूत आवश्यकताका रुपमा प्रयोग हुने शौचालयको भने अद्यापि पर्याप्त व्यवस्था छैन । राणाकालदेखि संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रसम्म आइपुग्दा धेरै किसिमका शासन व्यवस्थाको अधिनता इटहरीले व्यहोरेको छ । तर, शौचालय निर्माणको विषय सबैका लागि क्षिण महत्वको बनिदिँदा सभ्यता र सँस्कारका ठूलाठूला नारा बकम्फुसे प्रमाणित भएका छन् इटहरीमा । यस आर्थिक वर्षका लागि २ अर्ब १७ करोड ४५ लाख रुपैयाँको बजेट ल्याएको उपमहानगरपालिकाले शौचालय निर्माणको कामलाई भने नगन्य स्थान दिएको तथ्य उपमहानगरपालिकाको फितलो कार्यसम्पादनले प्रष्ट पार्दछ ।
नागरिकको सुविधाका लागि आवश्यकता र औचित्य पुष्टि हुनेगरी निर्माण गर्नुपर्ने पूर्वाधार आफूखुसी ढङ्गले उपमहानगरपालिका परिसरभित्र थन्क्याइदिएको छ उपमहानगरपालिकाले, खोलाको छेउमा कुवा खनेजस्तै वा भनौँ पहाडको डाँडामाथि भ्यु टावर निर्माण गरेजस्तै । उपमहानगरपालिका परिसरभित्र शौचालय पहिलेदेखि नै पर्याप्त संख्यामा निर्माण भई सञ्चालित छन् । सर्वसाधारणका लागि यसको वास्तविक आवश्यकता त उपमहानगरपालिका कार्यालय परिसरभन्दा बाहिर हुने हो । तर उपमहानगरपालिकाको नेतृत्व सामान्य विवेकको प्रयोग पनि गर्न चाहँदैन । उसका लागि ‘उपमहानगरपालिकाभन्दा बाहिर त कुनै जग्गा नै छैन’ भन्ने रटान नै पर्याप्त छ, जिम्मेवारी पञ्छाउनका लागि । इटहरी आउनेका लागि उपमहानगरपालिकाभित्र रहेको यो शौचालय प्रयोग गर्न व्यवहारिक रुपमा सहज छैन भन्ने विषयमा जानकार रहेको उपमहानगरपालिकाको जनप्रतिनिधि र कर्मचारीको जत्था कर्मकाण्डी रुपमा शौचालय निर्माण गरेर त्यसैलाई आगामी निर्वाचनमा मतदाता आकर्षित गर्ने वा त्यो नसकेपनि त्यसबाट प्राप्त हुने कमिसनले गोजी गरम गर्ने दाउमा देखिन्छ ।
यसअघि नै खरिद गरेर प्रयोगविहिन अवस्थामा उपमहानगरपालिकाभित्र थन्काइएका दुई ओटा घुम्ति शौचालयलाई चलाउने हैसियत नै नराख्ने जनप्रतिनिधि र कर्मचारीहरुले फेरि त्यस्तै किसिमको नयाँ दुई ओटा घुम्ति शौचालय किन्नेतर्फ देखाएको रुची नै ‘दाल मे कुछ काला है’ भन्ने बुझ्न पर्याप्त छ । शौचालय निर्माणका लागि जग्गा नै छैन भन्ने उपमहानगरपालिकाको रटान अकर्मण्यता लुकाउने अस्त्र मात्र हो भन्ने कुरा जगजाहेर छ । इटहरी चौक क्षेत्रमै पनि सरकारी जग्गा रहेको, चोक उत्तर धरानबाट आउने बस रोक्ने स्थान तथा दक्षिणतर्फ पनि जग्गा रहेको नग्नसत्यका बावजुद उपमहानगरपालिका सर्वसाधारणको आँखामा छारो हाल्ने कुचेष्टा गरिरहेको देख्दा फोहोर गर्नेलाई भन्दा देख्नेलाई लाज भन्ने उखान चरितार्थ भएको अनुभूति हुन्छ ।
बस पार्क र तरकारी बजारमा भएको शौचालय प्रयोग गर्न धरान स्टेण्ड, विराटनगर स्टेण्ड र पूर्व बस स्टेण्डमा बसबाट ओर्लने मान्छे पुग्न सम्भव छ त ? सिटी सफारी चढेर शौचालय पुग्न नै ३० रुपैयाँ भाडा तिर्न तयार हुनुपर्छ । धरातलीय यथार्थलाई हत्केलाले सूर्य छेकेजस्तै गरी छेक्न खोजेर हचुवाका भरमा निर्माण गरिने भौतिक पूर्वाधारले केही जनप्रतिनिधि र कर्मचारीको गोजी त भरिएला तर यसले नागरिकको आवश्यकताको सम्बोधन गर्छ त ? यसको जवाफ दिने ल्याकत कुनकुन जनप्रतिनिधि र कर्मचारीसँग छ ? कि समस्या पालेर त्यसैलाई भजाउँदै आजीवन सत्ताको रसपान मात्र गरिरहने राजनीतिकर्मीको आम रबैया इटहरीका जनप्रतिनिधिले पनि धर्मका रुपमा पालना गरिरहने हुन् त ? घोषित सपथमा विधिको शासन र जनउत्तरदायित्व जप्ने राजनीतिक जमातको भित्री रणनीति व्यक्तिगत अर्थतन्त्रको प्रवद्र्धन र आसेपासेको महिमामण्डन मात्र हो भन्ने आम बुझाइलाई गलत साबित गर्ने तत्परता इटहरीका जनप्रतिनिधिमा छ त ? कि लुट्न सके लुट भन्ने गीतलाई नै आदर्श मान्नमा गर्व गर्छ त यहाँको नेतृत्व ? यी तमाम प्रश्नको जवाफ जनप्रतिनिधिले दिन नसके यो कार्यकाल नै उनीहरुको अन्तिम कार्यकाल हुनसक्छ । निर्वाचित भएपछि आफूले गरेको पहिलो प्रतिबद्धता नै शौचालय निर्माण रहेको तथ्यलाई कुर्सीमा पुग्नासाथ लगभग बिर्सिएजस्तो गरी मेयर द्वारिकलाल चौधरीले यसको निर्माणमा साधेको मौनताको निर्मम समीक्षा पनि जनताले गर्ने नै छन् । आशा गरौँ उनको साख कायम रहोस् ।
