इलामः बाक्लो हुस्सु लागेर चिसोले मुटु चसक्क पार्दा होस् या चर्कंदो गर्मीमा पसिनाले शरीर लपक्कै भिज्दा, तराईका बासिन्दाको आराम खोज्ने ठाउँ प्रायः पहाड नै हुन्छ । जब तराईमा गर्मी सुरु हुन्छ, तब इलामका हरियाली र चिसोपानी झनै प्रिय हुने गर्छन् ।
पर्यटकलाई झापा छाडेर इलाम लाग्ने बित्तिक्कै रमाइलो अनुभव हुन्छ । कोल्बुङको उकालो सुरु भएसँगै मेची राजमार्ग ’चयगलम चियाका बुट्टा मात्र होइन, किसानको पौरख छरपस्ट देखिन्छ । इस्कुस बेचेर वर्षको ४ लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गर्ने किसानको खेतीनजिकै देख्न सकिन्छ भने अकबरे खुर्सानी, मौसमी र बेमौसमी तरकारी, फलफूल अनि काँक्रा खेतीबाट लाखौं रुपैयाँ आम्दानी गरिरहेका किसानले आफ्ना उत्पादन बिहान उज्यालो नहुँदै सडकसम्म ल्याइसकेका हुन्छन् । त्यही यात्रामा आउँछ पाथीभरा हाँसपोखरी । त्यसको छेउबाटै सुरु हुन्छ, करसोङ पदमार्ग र पुगिन्छ झन्डीडाँडा ।
इलामको रोङ गाउँपालिका–६ रम्भ्याङमा रहेको छ, झन्डीडाँडा । मेची राजमार्गको हाँसपोखरीबाट करसोङ पदमार्ग हुँदै पुगिन्छ झन्डीडाँडा । १ हजार ३ सय ९६ मिटर उचाइमा पर्ने यहाँबाट उत्तरमा कञ्चनजंघा, कुम्भकर्णलगायत दर्जनौं हिमशृंखला देख्न सकिन्छ भने पहाड र तराईका दर्जनौं स्थान आँखैअघि नियाल्न सकिन्छ । झापाको काँकडभिट्टाबाट १७ किलोमिटर उत्तरमा पर्ने पर्यटकीय स्थल झन्डीडाँडा मेची राजमार्गको हर्कटे बजारबाट १० किलोमिटर दक्षिणमा पर्छ ।
साइक्लिङ रोडसमेत भएकाले साइकलमा समेत युवाहरू यस पदमार्गबाट आउने गरेका छन् । चुरे क्षेत्रमा यस उचाइको डाँडो बिरलै पाइने गरेकाले पनि झन्डीडाँडाको महत्व अझ बढेको छ । झन्डीडाँडा धार्मिक र सांस्कृतिक हिसाबले महत्वपूर्ण स्थान हो । किरात राईका आदिम पुर्खा रिनाहाडले देवी पूजा गरेको ठाउँका रूपमा झन्डीडाँडालाई मानिएको छ ।
भारतको सिलिगुडी, कोलकातालगायत स्थानबाट गर्मी छल्न पर्यटक झन्डीडाँडामा आउनलाई नजिक पर्छ । कोलकाताबाट ६ सय २ किलोमिटरमा ९राजधानी काठमाडौंभन्दा नजिक० झन्डीडाँडा आइपुगिन्छ । कोलकाताबाट बेहामपुर, मालदा, किसनगन्ज हुँदै काँकडभिट्टा आइपुगिन्छ । बागडुग्रा विमानस्थलमा ओर्लिएर पनि काँकडभिट्टा हुँदै झन्डीडाँडा आउन सकिन्छ । बागडुग्राबाट झन्डीडाँडा ४३ किलोमिटरमा छ । झन्डीडाँडा दृश्यावलोकनका लागि मात्र नभई वनभोजका लागि पनि राम्रो सम्भावना रहेको स्थान हो ।
संघीय सरकारको प्रयासमा यसको विकासका लागि आर्थिक वर्ष २०७७–०७८ र आव २०७८–७९ बाट पर्यटकीय पूर्वाधार निर्माणको काम हुन थालेको हो । पदमार्ग निर्माणमा गाउँपालिका, प्रदेश सरकार, संघीय सरकार र यूएनडीपीको संयुक्त लगानीमा जम्मा ३ करोड ४० लाख रुपैयाँ खर्च भएको छ । पदमार्ग बनेपछि रोङ गाउँपालिकामा आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकको आवागमन उल्लेख्य रूपमा बढेको गाउँपालिका अध्यक्ष सुवास स्याङ्बो बताउँछन् । ‘सिजनमा दैनिक ३० देखि ५० जनासम्म पर्यटक आउने गरेका छन्,’ उनी भन्छन्, ‘प्रदेश र संघीय सरकारसँगै दातृ निकायको साझेदारीमा पदमार्ग निर्माण भएपछि पर्यटकको चहलपहल बढेको छ, जसले स्थानीयको आम्दानीमा सकारात्मक असर पारेको छ ।’
हाँसपोखरीबाट सुरु भएको पदमार्ग रोङ–५, ६ हुँदै मेची नदीको किनार निन्दा सिरानबाट मेचीनगर नगरपालिकासम्म पुग्छ । २९ किलोमिटरको यस पदमार्गमा १५ वटा पर्यटकीय बिन्दु छन् ।
झन्डीडाँडाबाट दृश्यावलोकन
झन्डीडाँडाबाट सूर्योदय र सूर्यास्तको दृश्य अवलोकन गर्न सकिन्छ । असोजदेखि जेठसम्म सूर्योदय दृश्यावलोकन गर्ने उपयुक्त मौसम हो । झन्डीडाँडासम्म पुग्न करसोङ पदमार्ग हाँसपोखरीबाट गुगल पोइन्ट, देवानगढी, गिद्धेभीर, दैले, हल्लने हुँदै दिनभरि पैदल हिँडेर धजे भन्ज्याङ आसपासमा बास बस्न सकिन्छ । धजे आसपास होमस्टे छन् । भोलिपल्ट बिहानै झन्डीडाँडाबाट सूर्योदय दृश्यावलोकनपश्चात् झापातर्फको यात्रा तय गर्न सकिन्छ । कन्याम, अन्तुडाँडा, सन्दकपुर, मेघमा, थुम्के, मेची नदीलगायत इलाम र झापाका गाउँ सहर मात्र नभई भारतको दार्जिलिङ, घुम पहाड, सिक्किमको माथिल्लो क्षेत्र, खर्साङ, सिलिगुडी, मटीगढा, बागडुग्रा, टिस्टा नदी पनि यहाँबाट अवलोकन गर्न सकिन्छ ।
होमस्टेको बास
झन्डीडाँडामा आउने पर्यटक रम्भ्याङमा होमस्टेमा बस्ने गर्छन् । त्यहाँ आउने पर्यटकले रम्भ्याङ होमस्टे, सरिता होमस्टे र झन्डीडाँडा होमस्टेलगायतका होमस्टेको आनन्द लिन पाउनेछन् । होमस्टेका कारण स्थानीयको आम्दानी बढ्न थालेको छ । यहाँसम्म आउने पर्यटकले गर्ने खर्च सो स्थानीय होमस्टे व्यवसायी र किसानको हातमा पुग्ने गरेको छ । त्यति मात्र होइन, गाउँमा उत्पादन भएको सिमी, मुला, इस्कुस, सागलगायत तरकारी पनि यहाँ आइपुग्ने पर्यटकले किनेर लैजान थालेका छन् । यसका साथै स्थानीय लोपोन्मुख लेप्चासहित राई, नेवार, तामाङ विभिन्न जातजातिका सांस्कृतिक परम्परा संरक्षणमा पर्यटककै माध्यमबाट सहयोग पुग्ने गरेको छ । यहाँ आउने पर्यटकलाई स्थानीय जातजातिले आ–आफ्ना सांस्कृतिक नाच र प्रस्तुति देखाउने गरेका छन् । पदमार्गमा पर्यटकको सुविधाका लागि रोङ–६ सलकपुरमा दैनिक ३० देखि ५० जनासम्म पाहुना राख्न सक्नेगरी होमस्टे स्थापना भएको छ ।
पदमार्गको आकर्षण अर्किड र ‘गुगल पोइन्ट’
रोङ–३ हाँसपोखरीबाट सुरु हुने करसोङ मार्ग अर्किड ९सुनाखरी० फूलका लागि प्रसिद्ध मानिन्छ । अर्किड मात्र होइन यहाँ ४१ प्रजातिका वनस्पति पाइने जानकार बताउँछन् । तीमध्ये २५ प्रजाति रूखमा, १३ जमिनमा र ३ प्रजाति रूख र जमिन दुवैमा पाइन्छन् । अनुसन्धानकर्ता भक्तबहादुर रास्कोटीले १४ प्रजातिका अर्किड नेपालमै मात्र पाइने र तीमध्ये केही हाँसपोखरी क्षेत्रमा रहेको जानकारी दिएका छन् । सुनाखरीसँगै पदमार्गमा यात्रा गर्ने क्रममा जंगली फलफूल, कन्दमूल, वन्यजन्तु र लोपोन्मुख वनस्पतिहरू पनि अवलोकन गर्न सकिन्छ । पदमार्गको अर्को आकर्षण ‘गुगल पोइन्ट’ हो । गुगल पोइन्ट सूर्योदय दृश्यावलोकनमा पनि उत्तिकै चर्चामा छ । मेची राजमार्गबाट छोटो दूरीमा पुगिने गुगल पोइन्ट पदमार्गको महत्वपूर्ण आकर्षण हो । पदमार्गलाई सजाउन २५ हजार गुराँसका बिरुवा लगाइएको छ । गुराँस फुल्न थालेपछि पदमार्गको रौनकता थप बढ्नेछ ।
अरू पनि छन् पर्यटकीय स्थल
प्राकृतिक सौन्दर्य, भौगोलिक विविधता, अनुकूल हावापानी, जैविक विविधताको प्रचुरता र विभिन्न जनजातिको मौलिक संस्कृतिको अवलोकन गर्न पर्यटकहरू बर्सेनि इलाम आउने गर्छन् । नेपाल–भारत सिमानाको सिंहलीला पर्वत शृंखला र महाभारत पर्वत शृंखला तथा त्यहाँबाट उत्पन्न नदी प्रणाली, ढपक्क चियाले ढाकेका डाँडाहरू, विश्वमै दुर्लभ एवं लोपोन्मुख जीव र वनस्पतिहरू, मिहिनेती किसानहरूले गरेको कृषि र पशुपालनले आन्तरिक र बाह्य आगन्तुकको मन लोभ्याउने गरेको छ । इलाममा पर्यटन पूर्वाधारको विकास भइरहे पनि प्रचारप्रसार नहुँदा ती क्षेत्र ओझेलमा परेका छन् । इलाम भ्रमणका लागि आउने अधिकांश पर्यटक कहाँकहाँ घुम्ने भन्नेमा अलमल्ल हुने गरेको पाइन्छ ।
इलाम सदरमुकाम आएपछि बजारनजिकै छ ऐतिहासिक चिया कारखाना र चिया बगान अनि बजारमै पर्छ, निसान राखिएको मन्दिर माईस्थान । इलाम बजार वरिपरि निकै पर्यटकीय स्थल रहेका छन् । सेतीदेवी, भालुढुंगा, नारायणथान, लबडाँडा अनि इलाम बजार हेने भ्यु टावर । यति मात्रै होइन, इलाम बजार आइसकेपछि नजिकै पर्छ माईपोखरी । रामसार सूचीमा सूचीकृत माइपोखरी धार्मिक र जैविक विविधताको धनी रहेको छ । माईपोखरी पुगेपछि नेपालका घुम्नैपर्ने ठाउँमा अवस्थित पर्यटकीय स्थल सन्दकपुरसमेत पुग्न सकिन्छ । त्यस्तै, इलाम बजारबाट नजिकै रहेको पाटेनागी र पानीटार पर्यटकीय आकर्षणको केन्द्रबिन्दु नै रहेको छ । त्यसको नजिकै पर्छ सिद्धिथुम्का, जहाँ सूर्योदय र सुर्यस्थ हेर्न पर्यटकहरूको भीड लाग्ने गर्छ ।
पानीटार, सिद्धिथुम्काको यात्रापछि इलामको पश्चिमी क्षेत्रको मंगल’दयगत बजार पुगेपछि थोरै यात्रामा पुग्न सकिन्छ, गजुरमुखी । गजुरमुखी धार्मिक पर्यटनका रूपमा परिचित छ भने बोली नआउने बच्चालाई दर्शन गराएपछि बोली आउने किंवदन्ती रहेको छ । धार्मिक तथा पर्यटकीयस्थल पुग्नेहरूका लागि सेती देवी, पञ्चकन्या, सिंहबाहिनी, पाथीभरा, गजुरमुखी आदि धार्मिक स्थलहरू रहेका छन् ।
यस वर्ष १६ लाख पर्यटक भित्र्याउने योजनासहित ‘रमणीय कोशी’ भन्ने नाराका साथ कोशी भ्रमण वर्ष घोषणा भइसकेको छ । कोशीमै पहिलो पाइला टेक्ने विदेशीको संख्या ६० देखि ६५ हजारको हाराहारीमा हुने अनुमानसहित कोशी प्रदेशले यस वर्षलाई भ्रमण वर्षका रूपमा हेरेको छ । भारतलगायतका देशबाट वार्षिक ५ लाखभन्दा बढी पर्यटक नियमित आउने गरेको सरकारको अनुमान छ । कोशी प्रदेशमा विभिन्न चारवटा पदमार्ग निर्माण भइरहेका छन् । मुन्धुम पदमार्ग, लालीगुराँस पदमार्ग, फाल्गुनन्द पदमार्ग र चियाबारी पदमार्ग निर्माणका लागि सम्झौता भइसकेको छ । २ अर्ब ३५ करोड लागतको यस परियोजनाले २९ वटा पालिकालाई छुन्छ । २०८५ सालसम्ममा सम्पन्न गर्ने लक्ष्य राखिएको यस पदमार्गको निर्माणपछि कोशी प्रदेशको पर्यटनलाई ठूलो सहयोग पुग्ने प्रदेश सरकारको अपेक्षा छ । यो खबर आजको राजधानी दैनिकबाट लिइएको हो ।
