इटहरीः महिला मुक्तिको बहस नयाँ होइन । सरकारी र गैर सरकारी संस्था आफैँ महिला मुक्तिको बहसमा नलागेका होइनन् । महिला हिंसाको अन्त्य कसरी गर्ने भन्ने बहस धेरै पहिलेदेखि नै चल्दै आएको हो ।

झापाको काँकडभिट्टामा भने सोमबार नयाँ बहसको सुरुवात भयो । शनिबारदेखि शुरु भएको कला साहित्य उत्सवमा बहसको शीर्षक थियो पुरुषको मुक्ति कसरी ?

यो बहसले धेरैको ध्यान खिच्यो । उपस्थित दर्शकहरूले बहसको शीर्षकमाथि नै प्रश्न गरिरहेका थिए । यतिका महिला हिंसाका घटना बढिरहेका बेला पुरुष मुक्तिको कुरा नसुहाउने सम्मका तर्कहरू सुनिए ।

बहसका लागि लेखक आहुति, कवि सीमा आभास र प्रणिका कोयु उपस्थित भएका थिए । भावना ओली सहजकर्ताको भूमिकामा थिइन् ।

आहुतिले मानव समाजको दृष्टिकोणबाट हेर्दा पुरुष उत्पीडित बन्दै गएको बताए । खासमा पुरुषको मुक्तिको विषय वर्गसँग गएर जोडिने उनको तर्क थियो । ‘पुरुषहरूले नै पितृसत्ताको नेतृत्व गरिरहेको जस्तो देखिन्छ । तर त्यही पितृसत्ताले पुरुषकै प्रगतिमाथि धावा बोलिरहेको छ,’ उनले भने, ‘त्यही विषयलाई व्यावहारिक दृष्टिकोणबाट हेर्दा पुरुष सुखी र महिला दुःखी भएको जस्तो देखिन्छ ।’

उनीलगत्तै बोलेकी कवि सीमा आभासले पुरुषहरू आफैँ त्रासमा रहेको बताइन् । ‘सर्वप्रथम पुरुषलाई तालीम दिएर त्रासबाट मुक्ति दिलाउनुपर्छ,’ उनले भनिन्, ‘पुरुषलाई भान्साको काम सिकाउनुप¥यो । घरमा श्रीमती नहुँदा पनि खाना पकाएर खान सिकाउनुप¥यो । कपडा धुन, भाँडा माझ्न नसिकाएसम्म महिलाप्रति ऊ सधैँ त्रासमा रहन्छ ।’

पुरुष शासक र महिला शाषित बन्नुपर्छ भन्ने मात्र पढाइएको तर्क गर्दै उनले पुरुष र पितृसत्ता नै फरक रहेको बताइन् । ‘जबसम्म पुरुषले घरको काम महिलाको र बाहिरी काम आफ्नो हो भन्ने सोच्छ, तबसम्म पुरुषको मुक्ति सम्भव छैन,’ उनको भनाइ थियो ।

समाजको अधारभूत संस्था विवाह भए पनि त्यही संस्थामा महिलाको हैकम बढ्दै गएको र अबको पुस्ताका छोरीहरू सबल र शक्तिशाली बन्दै जाने सीमाले बताइन् । ‘शक्तिशालीले कमजोरमाथि जहिल्यै शासन गर्छ । अब शासित हुने पालो पुरुषको हो । त्यसैले पुरुष आफँै मुक्तिको लागि तयार हुनुपर्छ ।’ उनी त्यतिमै रोकिइनन्, ‘महिला रहस्यमय हुन्छन् । शरीरकै आधारमा महिलालाई लच्छिन र अलच्छिन बनाइयो । त्यसको सम्पूर्ण दोश पितृसत्ताको हो ।’

सीमाको तर्कमा टिप्पणी गर्दै आहुतिले पितृसत्ता झन् बलियो बन्दै गएको बताए ।

‘अहिले महिलाहरू कमजोर, लजालु तर सुन्दर हुन्छन् भन्ने अवधारणा कायमै छ । यिनै तीन अवधारणाका कारण पितृसत्ता झन् बलियो बन्दैछ । जुन कुरा महिलाहरू आफँै पनि स्वीकारिरहेका छन् । त्यसैको फाइदा उठाउँदै पितृसत्ताले आफ्नो हैकम राख्न सफल भएको हो,’ उनले थपे, ’यो पूँजीवादी समाज हो । जहाँ सम्पत्तिमाथिको पहुँच मुख्य कुरा हुन जान्छ । त्यसैले महिला आर्थिक हिसाबमा कति शक्तिशाली बन्दैछन् भन्ने विषयले शासन गर्ने क्षमताको निर्धारण गर्छ ।’

उनको भनाइ टुङ्गिन नपाउँदै सीमाले महिलालाई भौतिक सुन्दरतासँग मात्र तुलना गर्नु गलत भएको तर्क गरिन् । ‘खासमा महिलाहरू सबै हिसाबमा सुन्दर नै हुन्छन् । त्यो नकार्न सकिन्नँ तर त्यसैलाई कमजोरीको रूपमा हेरिनु पितृसत्ताको भूल रहेको उनले सुझाइन् ।

प्रणिकाले भने निजी तर्कमा भन्दा सीमा र आहुतिकै तर्कमा सहमत जनाउने कोशिस गरिन् । बरु २०३० सालको एक पत्रिकामा निस्किएको आर्टिकल पढ्न आग्रह गरिन् ।

त्यसपछि बोलेका अहुतिले नारीवादका सिद्धान्तले महिला मुक्ति नहुने तर्क गरे । महिलाका अहिलेसम्म बाहिर आएका विषयको नेतृत्व पितृसत्ताले नै गरिरहेको उनले जिकिर गरे । ‘राज्यसत्ता र निजी सम्पत्ति पितृसत्तासँग छ । त्यसैले महिला मुक्ति रोकेको छ । फेरि पनि महिला मुक्ति नभइन्जेल पुरुष मुक्ति असम्भवजस्तै देखिन्छ,’ उनले भने ।

आहुतिको तर्कमा आलोचनात्मक समर्थन गरिन् सीमाले । अब विदेशी नारीवादको भन्दा फरक ढङ्गले नेपाली समाजका महिलाले भोगेको नारीवादको व्याख्या हुनुपर्ने तर्क उनले राखिन् ।