५५ रुपैयाँबाट करोडपति

धरानः कृषि पेशालाई व्यावसायिक ढङ्गले शुरु गर्नुपूर्व कृष्ण राईको परिवारसँग सामान्य खेतीले परिवार चलाउनै मुस्किल हुने करिब ६ कठ्ठा मात्र जमिन थियो । आजभन्दा करिब २१ वर्ष पहिले कृष्णले १८ बोट काँक्रा रोपेर पाएको सफलताले उनी यो बाटोमा लाग्न पे्ररित भएका हुन् ।
परम्परागत खेती प्रणालीलाई बदल्दै विभिन्न पत्रपत्रिका र रेडियो टेलिभिजनका कृषि कार्यक्रमको सहयोगले राईले आधुनिक खेती प्रणाली अपनाउन थाले । नभन्दै सामान्य कृषि पेशाबाट घर परिवार चलाउन मात्र होइन, मनग्ये आर्थिक उपार्जन पनि हुन थाल्यो । त्यही लोभ, मिहिनेत र निरन्तरताको परिणाम हो, धरान–४ वसन्तटारका किसान कृष्ण राईको आजको सफलता । ‘पहिले ५५ सय खर्च गरेर रोपेको कोदोबाट ३५ सय मात्र कमाइ भयो’, उनले भने, ‘पछि ५५ रुपैयाँ खर्च गरे रोपेको काँक्राले ४ सय ५० रुपैया आम्दानी भयो । त्यसैले मैले परम्परागत खेतीलाई परिवर्तन गर्नुपर्छ भन्ने सोचेँ ।’
अहिले २ बिघा ८ कठ्ठा जमिनमा २० भन्दा बढी प्रकारका तरकारी र फलफूल खेतीबाट मासिक ३ लाखभन्दा बढीको तरकारी बेच्छन् उनी । गाई फार्मबाट दैनिक १ सय ५० लिटरभन्दा बढी दूध बिक्री गर्छन् भने नजिकको धरान बजारमा मात्र कृष्णले उत्पादन गरेका अर्गानिक तरकारी र दूध किन्ने ८० भन्दा बढी नियमित ग्राहक छन् । उन्नत जातका बङ्गुर, कुखुरा, माछा, हाँस पालेका राईले वार्षिक करोडभन्दा बढीको बिक्री गर्छन् ।
कृष्णको कृषि कर्मलाई अहिले उनका बुबा, आमा, श्रीमती र छोराले पनि सहयोग गरेका छन् भने अरू ५ जनालाई खान–बस्न दिएर मासिक १२ हजारका दरले रोजगारी पनि दिएका छन् ।
अगुवा किसान हुनुको नाताले आज उनको फार्ममा किसान, विद्यार्थी र समाजका विभिन्न क्षेत्रका मान्छेको घुइँचो नै लाग्ने गर्छ ।
राज्यले सही ढङ्गले किसानका समस्या मात्र सम्बोधन गरिदिने हो भने मुलुकको समृद्धिका लागि अरु केही गर्नु नपर्ने उनको बुझाइ छ । ‘नेपाल विविधताले भरिपूर्ण भएको मुलुक भएको हुँदा यहाँ माटो र हावापानी सुहाउँदो खेती गर्न सके प्रशस्त आम्दानी गर्न सकिन्छ,’ उनले भने ।
कृष्ण सरकारका र किसानका बीचमा ठूलो खाडल रहेको बताउँछन् । सरकारले छुट्याएको सुविधा खास किसानले नपाई झोले किसानले पाएको उनको बुुझाइ छ । ‘सरकार र किसानबीचको पुल कसरी बनाउने भनी नीति निर्माण तहमा बसेकाले सोच्नुप¥योे,’ उनले भने, छुट्याएको अनुदान खास किसानको खेत सम्म पुुगेन, न किसानले सरकारसमक्ष पुुग्ने पहुँचको विकास गर्न नै सके ।’
उनको बुझाइमा सरकारले छुट्याएका अनुदान कार्यक्रम निकै झञ्झटिला छन् । खास किसानले यो झञ्झट बेहोर्न सक्दैन र त्यस्ता कार्यक्रममा झोले किसान हाबी हुन्छन् ।
उनी अब हिजोजस्तो विषादी प्रयोग गरेर गरिने खेती प्रणाली होइन अर्गानिक खेती अपनाउनुको विकल्प देख्दैनन् । विषादीको अधिक प्रयोगले किसानमा क्यान्सरजस्तो घातक रोग लागेको हुँदा उपभोक्तासम्म त्यसको प्रत्यक्ष असर पुुगेको उनको बुुझाइ छ ।
आफ्नो पहलमा सोताङ अर्गानिक कृषि फर्म दर्ता गरेका उनले उत्पादन गर्ने कुनै पनि तरकारी वा फलफूलमा विषादी हाल्दैनन् । बरु आफैँले बनाएको घरेलु कीटनाशक औषधी हाल्छन् । जसको प्रभाव निकै राम्रो रहेको भन्दै अरु किसानलाई पनि यसै गर्न सीप सिकाउँछन् ।

कृष्णले विभिन्न सङ्घ संस्थाको सहयोगमा लिएको अत्याधुनिक ज्ञान सीप आफूमा मात्र सीमित राखेका छैनन । सयौँ किसानलाई ज्ञान बाँड्दै हिँड्ने राईले अहिले ८५ लाखको लागतमा अत्याधुनिक तालिम घर पनि बनाएका छन् । जहाँ जो कोही सिक्न आउने किसानलाई उनी खुला हृदयले ज्ञान बाँड्नेछन् । ‘कृषकका खेतमा पुुग्दापुग्दा मेरो फार्म चौपट हुने भयो’, उनले हाँस्दै भने, ‘अब त यहीँ तालिम घर बनेपछि किसानलाई पनि सहज, मलाइ पनि सहज । ’
जीवन निर्वाहमुुखी पेशालाई व्यावसायिक रूप दिन यत्तिको समय लागे पनि प्रविधिको आविष्कारले उद्योगको रूप दिन समय नलाग्ने उनको भनाइ छ । दत्तचित्त भएर लागे पैसा मात्र नभएर सम्मान पनि रहेको बुुझेका राई भन्छन् ‘पहिले पो हलो जोत्ने भनेर हेला गर्थे, अहिले त खुुब सम्मान पो गर्छन् ।’
युवा पुस्तालाई कृषि पेशालाई उद्योगको रूपमा विकास गर्न उनको सुुझाव छ । खाडीमा बगाउने पसिना यही माटोमा बगाए जीवन धान्न धौधौ नपर्ने बताउँदै राई भन्छन्, ‘मलाई यो सफलतासम्म आइपुग्न २२ वर्ष लाग्यो । तर, आजको प्रविधि र औजारको प्रयोगले मेरो जत्तिको सफलता हात पार्न ४ वर्ष पनि लाग्दैन ।’