पाँचथरः पाँचथरको हिलिहाङ गाउँपालिका–७, माझीटारका २२ परिवार माझी समुदायले दुई वर्षदेखि खेती लगाउन पाएका छैनन् । निर्माणाधीन तमोर करिडोर सडक निर्माणका क्रममा कुलो भत्किएपछि खेतमा सिँचाइको वैकल्पिक प्रबन्ध नहुँदा माझी समुदायले खेती लगाउन नपाएका हुन् ।
उक्त सडकको ट्र्याक खोल्ने क्रममा माझीटारमा सिँचाइका लागि ल्याइएको कुलो कोप्चेबिमिरे क्षेत्रमा भत्किएको छ । कुलो भत्किएपछि दुई वर्षदेखि माझी समुदाय बाँझो खेत हेरेर बस्न विवश छन् । तमोर नदी र हेवा खोलाको बीचमा रहेको यहाँ सिँचाइको वैकल्पिक प्रबन्ध हुन सकेको छैन ।
२२ माझी परिवारले खेती लगाउने जमिन उनीहरूको आफ्नै होइन । यहाँ तीन याम खेती हुने गरेको थियो । प्रत्येक याममा यहाँ करीब २ सय ५० मुरी धान फल्दथ्यो । यही खेत नै माझीको गुजाराको माध्यम थियो । यो खेत जिल्लाको नवमीडाँडाका आङ्देम्बे परिवारको जमीन हो । आफूसँग पाखोबारी मात्रै भएका माझी समुदाय पुस्तौँदेखि अधियाँ र कुतमा उक्त खेतमा खेती लगाई जीविका चलाउँदै आएका थिए । तर सडक निर्माणका क्रममा माझी कृषकद्वारा पुनःनिर्माण गर्नै नसक्ने गरी कुलो भत्काइएपछि जीविकोपार्जनमा गम्भीर समस्या आएको माझी समुदायका अगुवा जसबहादुर माझीको भनाइ छ । विकासले अरुलाई सुख र खुशी दिएको तर आफूलाई पीडा दिएको उनले बताए ।
माझीटारकै ममिता माझी आफूहरूको पीडा सुन्ने कोही नभएको दुःखेसो गर्छिन् । खेती बाँझिएपछि गुजाराको माध्यम नै नभएको उनले बताइन् ।
सङ्कटमा पुख्र्यौली पेशा
विगतमा डुङ्गा खियाएर बराबर पैसा बाँड्ने, माछा मारेर बजारमा बिक्री गरी गुजारा चलाउने माझी समुदायको परम्परागत पेशा थियो । पाँचथर र तेह्रथुमको आठराई क्षेत्र जोड्न यहाँ तमोर नदीमा दुई दशकअघि पुल बनेपछि डुङ्गा खियाउने पेशाको अन्त्य भयो । त्यसपछि माछा मार्ने र बिक्री गर्ने उनीहरूको पेशा बन्यो तर पछिल्लो पटक जलविद्युत् आयोजनाको निर्माण र विद्युत्बाट माछा मार्ने परम्पराले यहाँको माछा क्रमशः मासिँदै गएको स्थानीय मङ्गलबहादुर माझीको भनाइ छ ।
अन्य समुदायले समेत माछा मार्न थालेपछि माझीको यो पेशासमेत सङ्कटमा पर्दै गएको छ । यहाँको माछा देश विदेशमा समेत चर्चित भए पनि माछाको घट्दो अवस्थाले उनीहरूमा चिन्ता थपेको छ ।
विद्युत्को सहायताले माछा मार्ने तथा जलविद्युत् उत्पादनका क्रममा पानीमा मिसिएको रासायनिक पदार्थले माछा मासिँदै गएको उनीहरूको भनाइ छ । पछिल्लो सयम खेती र पशुपालनबाट गुजारा चलाइरहेका माझी परिवार अब कसरी परिवार धान्ने भन्ने चिन्तामा छन् । सडक निर्माणकै क्रममा फिदिम नगरपालिकातर्फ खेती गर्ने करीब एक दर्जन माझी परिवारको खेतसमेत बाँझिने अवस्था आएको स्थानीयको भनाइ छ ।
‘गाउँपालिकाको बजेटको प्रतिफल लिन पाएनौँ’
हिलिहाङतर्फ सिँचाइको प्रबन्ध गर्ने कुलो बाढीले बगाएपछि गाउँपालिकाले ३ लाख बजेट नै छुट्याएर कुलो पुनःनिर्माण भएको थियो तर पुनःनिर्मित कुलोबाट सिँचाइ गर्नै नपाई सडकले उक्त कुलो भत्काएको ममिताको भनाइ छ ।
जीविकोपार्जनका लागि परम्परागत डुङ्गा बनाइँदै
माझी समुदायलाई जीविकोपार्जनमा समस्या परेपछि नगरपालिकाको सहयोगमा नेपाल आदिवासी जनजाति महासङ्घ फिदिम नगर परिषद्ले आम्दानीको वैकल्पिक माध्यम सिर्जना गर्ने तयारी गरेको छ । माझी समुदायको पहिचान तथा पर्यटकबाट आम्दानी लिन यहाँ तमोर नदीमा परम्परागत डुङ्गा (नाउ) सञ्चालनको तयारी गरिएको हो । परिषद्का अध्यक्ष जलकुमार तामाङका अनुसार रु ७५ हजार बजेटमा काठको डुङ्गा सञ्चालनमा ल्याउन लागिएको हो ।
विगतमा नदी पार गर्न अनिवार्य रहेको डुङ्गालाई अब भने माझी समुदायको पहिचान स्थापित गर्न तथा पर्यटकबाट आम्दानी लिने माध्यमको रूपमा अघि बढाउन लागिएको हो । बाह्रै महिना आन्तरिक पर्यटकको भीड लाग्ने स्थान हुनाले परम्परागत डुङ्गामा रमाउनेलाई लक्षित गरी डुङ्गा सञ्चालनमा ल्याउन लागिएको बताइएको छ ।
