फाइल तस्बिर
उदयपुरः वारी है, खोला नि हौ पारी है खोला
बिचैमा दोभान हौ देशै रमाइलो
हाँसेर नि हौँ पनि, बोलेर नि हौँ
बिताउन जोवन, लङ्घा मजुले...
पश्चिम बागलुङ, गुल्मी, प्युठान, सल्यान, लमजुङ क्षेत्रमा बसोबास गर्ने मगर जातिको लोकप्रिय नृत्यका रूपमा कौडा नृत्यलाई लिन सकिन्छ भने पूर्वतिर धनकुटा, मोरङ, सङ्खुवासभा क्षेत्रमा बसोबास गर्ने अधिकांश मगर जातिमा लोकप्रिय नृत्यको रूपमा हुर्रा नाच महत्वपूर्ण संस्कृतिको रूपमा रहँदै आएको छ ।
मुख्य गरेर धनकुटा तथा मोरङको ज्यामिरे, बुधबारे, केराबारी तथा पथरी, लेटाङ क्षेत्रका मगरमा लोकप्रिय रहेको हुर्रा नृत्य १५ वर्षदेखि उदयपुरमा पनि भित्रिन पुगेपछि यतिखेर उदयपुरका मगरहरू हुर्रा नाचको संरक्षण तथा प्रचारप्रसारको अभियानमा जुटेको जिल्लाका मगर युवाहरू बताउँछन् ।
जिल्ला मगर सङ्घ उदयपुरका अध्यक्ष भक्तबहादुर बुर्जामगरका अनुसार २०६० सालमा पहिलो पटक उदयपुरमा पूर्वेली मगरमाझ लोकप्रिय रहेको हुर्रानाच उदयपुरको मुर्कुचीमा भित्रिएपछि त्यहाँ पनि यो लोकप्रिय बन्दै गएको हो ।
अहिले हुर्रा नृत्य उदयपुरको मुर्कची, जिल्लाको सदरमुकाम गाईघाट, साउने, खाँबु, बाँसबोटे, कटारी, सिद्धिपुर, पाँबु, नामेटार, रामेटार, रौता मलबाँसे क्षेत्रमा लोकप्रिय बन्दै गएको छ । मगर जातिका विभिन्न सङ्घसंस्था तथा युवा यसको संरक्षण अभियानमा लागेको जिल्ला मगर सङ्घका प्रतिनिधि बताउँछन् ।
जिल्ला मगर सांस्कृतिक सङ्घ उदयपुरका अध्यक्ष दलबहादुर मगरका अनुसार हुर्रा नाच पूर्वेली मगरको पहिचान भएका कारण उदयपुरमा पनि यसको संरक्षण अभियान शुरु गरिएको हो । उनका अनुसार पश्चिमका मगरहरू कौरा नृत्यले चिनिन्छन् भने पूर्वेली मगर हुर्रा नाच र सोरठी नाचले चिनिन्छन् ।
मगर समुदायको बाहुल्य रहेका उदयपुरका विभिन्न स्थानीय तहमा सङ्घले हुर्रा नाच संरक्षण र प्रचारप्रसार अभियानलाई तीव्रता दिँदै आएको अध्यक्ष मगरले बताए । विशेषगरी माघे सङ्क्रान्ति पर्वलगायत विवाह, मगरजातिका धार्मिक तथा सांस्कृतिक कार्य, पास्नी, छेवर व्रतबन्ध आदिमा हुर्रा नृत्य प्रदर्शन हुने गरेको छ ।
नेपाल आदिवासी तथा जनजाति महासङ्घ उदयपुरका अध्यक्ष तथा विज्ञ केशव खपाङ्गी मगरका अनुसार हुर्रा नाच धनकुटाको मुढेबासमा उत्पत्ति भई प्रचलनमा आएको छ । वि.सं १८३० तिर पृथ्वीनारायण शाहले नेपाल एकीकरण गर्ने क्रममा गोर्खाली मगर फौज प्रयोग गरेर पूर्वी क्षेत्र एकीकरण गरेपछि धनकुटाको मुढेबासमा मगर फौजलाई बसोबास गराएका थिए । त्यसैबेला देखि हुर्रा नाचको शुरुवात भएको अध्यक्ष मगरले बताए ।
मगर भाषामा हुर्र भनेको कोदाली भएका कारण दिनभर मुढेबासका मगरले कोदाली खन्ने र खेतीपाती गर्ने तथा बेलुकी गलेपछि कोदाली बिसाएर हुर्रानाच गर्ने वा कोदाली बिसाएर गीत गाउने र नृत्य गर्ने गर्थे । यसरी पूर्वको धनकुटास्थित मुढेबासबाट पहिलो पटक हुर्रा नाचको प्रारम्भ भएको उनी बताउँछन् ।
त्यसपछि धनकुटेली मगर मोरङको केराबारी, भलुवा, पथरीतिर बसाइँ सर्ने क्रमसँगै हुर्रा नाच अहिले मोरङ क्षेत्रमा पनि यो नृत्य विस्तार भएको छ । वि.सं २०६० मा पहिलोपटक जिल्ला मगरसङ्घ उदयपुरको आयोजनामा माघे सङ्क्रान्तिमा उदयपुर जिल्लाको रौताको मुर्कुचीमा हुर्रा नाचको आयोजना गरिएको जिल्ला मगर सङ्घका जिल्ला सदस्य ईश्वर रानामगर बताउँछन् ।
त्यसपछि जिल्ला मगर सङ्घको नेतृत्व र अगुवाइमा नै प्रत्येक वर्षको माघे सङ्क्रान्तिसहित विभिन्न मगर जातिको सांस्कृतिक पर्व, धार्मिक पर्वसहित विवाह, पास्नी र छेवरमा समेत अहिले हुर्रा नृत्य आयोजना गरिने गरेको उनी बताउँछन् ।
मुख्य गरेर मगर युवा तथा युवतीले आ–आफ्नो वेषभूषा र जातीय पहिरनमा रहेर मादल, झ्यालीसहित वाद्यवादनमा सामूहिक नृत्य गरिने नृत्य नै हुर्रा नृत्यको रूपमा रहेको रौतामुर्कुची उच्च माविका प्राचार्य खड्ग थापामगर बताउँछन् ।
हुर्रा नाचमा मगर युवा तथा युवतीबीच संयोगान्त वा वियोगान्त रसमा आधारित मायापिरतीका कुरा जोडेर गीत बनाई सामूहिक रूपमा यो नृत्य गर्ने गरिएको तथा यो नृत्य आधा घण्टा एक घण्टा हुँदै दिनभर वा रातभरसमेत गर्न सकिने प्राचार्य थापामगर बताउँछन् ।
यस्ता भाकाले आफ्नो देश रमाइलो भएको र मगर भाषामा लङ्घामजुले भनेको आफ्नै गाउँ रमाइलो हुन्छ भनेर गाउँघर रमाइलो भन्दै गीत गाएर सामूहिक नृत्य गरिने नृत्य नै हुर्रा नृत्य भएको उनको भनाइ छ ।
जिल्ला मगर सांस्कृतिक सङ्घले अहिले उदयपुर जिल्लाका मगर जातिमा हुर्रा नृत्य संरक्षण र प्रचारप्रसार अभियानमा जोड दिन थालेपछि यो नृत्य सामान्य विवाह, व्रतबन्ध, पास्नीदेखि माघे सङ्क्रान्ति तथा दशैँ, तिहारजस्ता धार्मिक पर्वमा समेत प्रस्तुत हुने बताइएको छ ।
